Spirita vivo

ESEO

Ŝtato, eklezio kaj ideologia laikeco

Ne pasas tago, en epoko de referendumo pri la brua temo rilate embrian homan vivon, sen ke, en martela insisto en Italio, politikistoj aŭ intelektuloj sin sentas devigataj hororigite rimarki, kiel la katolika eklezio senrajte enmiksiĝas, per la tuta pezo de sia aŭtoritateco, en aferojn, kiuj konstitucie ne apartenas al ĝia kompetento-sfero.

Tiel la eklezio eksterkampe ludas, kiam ĝi parolas al siaj adeptoj, eĉ pri temoj etik-moralaj, kontraste al ŝtataj iniciatoj. Ĝiaj sciigoj rilate leĝojn jam aplikitajn sed submetitajn je popola juĝo similas al premego kontraŭ la ŝtato. La ĵurnaloj kaj revuoj plenplenas je tiuj debatoj, argumentataj jen populare jen intelektule.

La preteksto estis kreita, ĉar la itala eklezio, okaze de referendumo lanĉita de radikalula partio por akiri per popola voĉdono la abolon de normoj malpermesantaj la manipuladon de homa embrio, proponis al siaj adeptoj ne partopreni balotojn, por ke ne estu atingita la leĝa kvorumo. Finfine la kontrasto kerniĝis laŭ la demando: Ĉu la homa embrio estas jam individua vivo kaj, do, jam persono, aŭ ĉu ĝi ankoraŭ ne atingas la homan nivelon pro kio licas, morale kaj leĝe, ĝin manipuladi?

La katolika eklezio en Italio defendis la unuan vidpunkton kaj invitis voĉdoni kontraŭ la modifo de la prijuĝenda leĝo (rubrikita 40), kvankam ĝi entenas elementojn absolute nekatolikajn. Tiu invito hirtigis la kontraŭekleziularon, el kio naskiĝis la akuzo de malrespekto de la ŝtata laikeco.

La katolika flanko, politikista kaj intelektula, respondis, substrekante kontraŭdirojn en la akuzo. La vorto „persono” ekscitas reagajn miskomprenojn kaj utilas antaŭmeti distingon: laŭ persono ĉi tie estas intencita la tuta, nek kreskanta nek malkreskanta, digneco de la homo, sendepende de ties aktuala mensa stato; por personeco, male, oni rilatigas al la disvolviĝo de la personaj karakterizoj, kiuj ordinare povas kreski/malkreski.

Paradoksa situacio

La itala konstitucio kaj la leĝoj kaj la praktiko rekonas al ĉiu civitano kaj asocia grupo la rajton sin deklari konsenta aŭ malkonsenta aparte en aferoj de elstara valoro rilate la personan respondecon. Kaj jen paradokso: la civitano unuopa aŭ asociita ne ĝeniĝas, se tiu malaprobas kaj protestas aŭ proponas modifojn plibonigajn laŭ sia vidpunkto, dum se tiu civitano estas kredanto, aŭ se tiu civitanaro grupiĝas en eklezio, tiu ne rajtas je tio, kaj eĉ krimas kontraŭ la ŝtato.

Por subteni sian tezon, la akuzantoj alvokas la principon de laikeco, nome de la totala sendependeco de la ŝtato de religio ĉiuspeca; laikeco asertata eĉ de la civitanoj organizitaj en eklezio. Jen nova paradokso: civitanaro rajtas propagandi pri sia homvizio kaj socikoncepto, sed tio ne estus permesata al civitanaro kredanta.

La akuzo dissplitiĝas en diversajn formojn, inter kiuj elstaras la sekva: kredantoj prenas instruon el io supernatura kaj eksterhoma; la akuzitoj respondas, ke ili deduktas siajn filozofiajn kaj prisociajn kaj prihomajn konceptojn el la homa racio, kaj ke ĉiu rajtas eventuale inspiriĝi je tio, kion tiu mem juĝas homdigna, samkiel aliaj rajte inspiriĝas je aliaj filozofioj proksimaj aŭ malproksimaj space kaj tempe.

Koncedite, ke eĉ tio veras, la akuzintoj pli insistas: la ekleziularo, laika aŭ ne laika, pretendas enŝovi, per siaj intervenoj, ion certecan, ion definitivan, ion absolutan; kaj ili ekzempligas la pretendon, ke estas natura morala leĝo, kiu elfluas el la homa konscienco, kiu kapablus harmoniigi pensojn kaj agadojn de ĉiuj homoj. Sed, ĝuste tio ne plu harmonias kun la modernaj tendencoj, laŭ kiuj nun la homoj jam akiras senton de sendependeco de ĉio ekster propra volo kaj laŭ kiuj ili rajtas decidi, kreante sian moralon aŭ sian sendependecon de moralo.

Male, per siaj instruoj kaj sugestoj la ekleziulara kredantaro blokas la homan progreson kiel en la malpermeso modifi kaj uzi embriojn por eksperimentoj aŭ por plisanigi homojn. Evidentas, ke, desupre suben, kuras relativismo, absoluta relativismo, kiun ankaŭ la nuna papo, tiam kardinalo, kritikis, kune kun katolika intelektularo, asertante ke per ĝi la homo disipas sian humanecon.

Akuzintoj kontraŭ la intervenoj de la eklezio daŭrigas: estas la monoteismo malferme konfesata de la kristanaj eklezioj, kiu puŝas al tiuj „kontraŭleĝaj” enmiksiĝoj, kvazaŭ alproksimiĝoj al estontaj konsekvencoj, nome vojoj al perforto, ĉar estas montrate, ke monoteismo igis homojn reciproke violentaj en siaj nepraj rilatoj. Tra tiuj tendencoj pasas eĉ la nerajta premego kontraŭ la libero de civitanoj aŭ ŝtato.

Kion la katolika flanko respondos al ĉi lasta akuzo, en kiu historio, psikologio, antropologio ktp postuliĝas en koncerto kun cent aliaj sciencoj? Krom la doktaj respondoj, ĉi tie interesas la praktikaj, inter kiuj jen la lasta en la listo de decida efiko: ankaŭ ŝtato vivis, kreskis, floris inter krimoj, ankaŭ en ĉiuj homaj rilatoj okazis malamoj kaj krimoj, eĉ tie kie svarmis politeismo, eĉ kie monoteismo estis batalata. Ĉu ĉiuj kune povus eliri el la homa estonteco?

La principo de Cavour

En la debaton envenas novaj kategorioj de „laikaj” intelektuloj, kiuj ne disdegnas rekoni valorojn kristanajn, kvankam foje miksitajn kun aliaj nekristanaj. Tiun kategorion oni, eble ironie sed ne tro, difinis „intelektuloj devotaj”. Temas, ververe, pri, eble ne nova, intelektula klerularo, kiun iuj ĵurnalistoj, eble iom malŝate, difinis ankaŭ kristanistoj: kristanaj valoroj en nekredanta intelektulo, ĉi-okaze defendanto de la individua vivo de la embrio kaj pro tio defianta malŝaton kaj mokon.

La akuzantoj apelacias al la principo de Cavour pri „libera eklezio en libera ŝtato”; sed la principo, klara en siaj vortoj, venas turnita kaj returnita, ĝis kiam al la eklezio rezultus jes libera, sed nur en sakristioj aŭ preĝejoj, kvazaŭ la ŝtato rajtus krei animdividitajn homojn: ĉe si pensi iamaniere sed ekstere devigite silenti. Kaj se eĉ tio estus absurde permesita, je vidpunkto de juro kaj de psika prospero, estus la principo mem „libera eklezio en libera ŝtato”, kiu, laŭ la nova interpreto, lamus, ĉar ĝi korodas la liberaldemokratan politikan sistemon kreitan en Italio.

Bonŝance komentistoj sin deklarantaj sendependaj opinias, ke akuzoj kontraŭ la katolika regantaro en Italio eliras pli el amareco pro la junia referenduma malvenko (15,9 % voĉdonintoj kontraŭ 84,1 % de nevoĉdonintoj + 12 % de „ne” en la kesto de voĉdonintoj) ol el atenta analizo de la koncepto de laikeco, kiu, laŭ iuj, tiukaze akiris la karakteron de „ideologia laikeco”. La nombroj ŝajnas indiki, ke la furioza distingo inter laikistoj kaj klerikaluloj ne ekzistas nivele de la popolo.

Iom da historio

Se ni etendas niajn rigardojn al la historio, la problemo pri la rilatoj inter ŝtato kaj eklezio havis variajn sortojn antaŭ ol atingi ekvilibran punkton per alveno de la liberaldemokratio. En la unuaj jarcentoj, la romia imperio fiksiĝis en la pozicio de netolera rifuzo pri la libera konfeso de la kristana kredo, leĝfarante por persekuti kristanojn, ĉar la kristana rifuzo rekoni la diecon de la imperiestro ŝajnis malstabiliga por la ŝtato.

Siaflanke, male, kristanoj respektis la ordinaran ŝtatan leĝaron laŭ la samspeca instruo de Jesuo. Prie oni legas en la Matea Evangelio, ke al fariseoj demandantaj, ĉu licas „pagi impostojn al Cezaro”, Jesuo respondis, indikante sur la monero la bildon de la imperiestro: „Redonu al Cezaro, kio apartenas al Cezaro”.

Sume, ŝtato kaj eklezio havas du malsamajn manierojn kaj celojn por alproksimiĝi, kaj trakti, al la sociaj kaj politikaj aspektoj de la homa realo. Tiel inspirite, la kristanaro de la unuaj jarcentoj opiniis, ke la fideleco al la evangelio estas spirite alterna rilate la agadon, kvankam partoprenatan de ili, en la ŝtataj institucioj, „sekularaj” pro ties tempa dimensio.

Asertas tiusence la „Letero al Diogneto” (grava dokumento de la fino de la dua jarcento): „Kristanoj distingeblas disde aliaj homoj nek laŭ teritorio, nek laŭ lingvo, nek laŭ moroj. Ili loĝas en siaj respektivaj patrujoj, sed vivas kiel landtrairantaj pilgrimantoj. Ili senescepte plenumas ĉiuspecajn civitajn devojn; sed ĉion ili konsideras laŭ fremdula vidpunkto. Kiun ajn fremdan teritorion ili konsideras sia patrujo: ĉiu patrujo por ili estas fremda teritorio. Ili travivas sian korpan vivon sur la tero, sed reale ili estas civitanoj de la ĉielo. Ili obeas la komunajn leĝojn, sed ilia propra vivo metas ilin trans la leĝojn.”

La persekutoj, kontraŭ kristanoj, daŭris ĝis la venko de Konstantino ĉe ponto Milvjo (en Romo), kie li kredis, ke la venko lin favoris pro lia adhero al la krucsigno kies slogano diris: „In hoc signo vinces” (per tiu signo vi venkos). Konstantino, formulante la principon de la libero de religio (313 p.Kr.), proklamas la emancipiĝon de la kristanoj, kiuj ricevas la plenan titolon de imperia civitaneco. Estos imperiestro Teodozio, devota amiko de la milana arkiepiskopo Ambrozio, kiu per la edikto de Tesaloniko (380 p. Kr.) proklamos religio de la ŝtato la kristanismon kaj metos eksterleĝen la paganajn kultojn. En malpli ol unu jarcento realiĝis totala renverso de la situacio. Kaj tiel komenciĝas la potenco de la eklezio kun la praktiko de ia superregado de la pontifiko, eĉ rilate la figuron de la imperiestro.

Tiurilate la situacio en la komenco de la nova jarmilo konturiĝas kiel vera „teokratio”, nome absoluta povo de la papo rilate la tutan kristanaron. La grandaj papoj „teokrataj”, subtenantoj de la eklezia aŭtoritato eĉ sur la teraĵoj, estas Gregorio 7a, de la 11a jarcento, kiu elmetis la „Dictatus Papae”, nome la plej altan ordonaron, per kiu estas asertita kaj trudata la superregado de papo super ĉiu alia aŭtoritato; Inocento 3a, komence de la 12a jarcento, kiu konfirmas la perfortan submetadon de la herezuloj kaj precipe de la movado, ne nur pace varbanta kaj interalie paŭperisma, de albigensoj kaj spiritualoj; Bonifacio 8a, kiu per la buleo „unam sanctam” pretendas ke ĉiu homa individuo devas sin submeti al la Roma Pontifiko. Temas pri esprimo, kiun la sinsekva teologia doktrino interpretos kiel peradon por la ĉiela savo, kiun la eklezio praktikas rilate ĉiujn homajn kreaĵojn, kiuj adheras ekstere al la dia revelacio laŭ propra kono.

Historiistoj avertas, ke la du konfliktantoj invadis la kampon unu de la alia pli pro la neceso defendi siajn proprajn prerogativojn ol por limigi tiujn de la alia. Eĉ la papoj, invadante la alian kampon, tion ofte faris por protekti la prerogativojn kaj sendependecon de la lokaj eklezioj, kiujn la ŝtata povo multfoje uzis kiel sian grundon por enmeti en episkopecon personojn pli zorgantajn pri la aferoj de sia sinjoro ol tiuj de la tasko plikristanigi la popolon.

Tra senfinaj kontrastoj kaj luktoj, kiujn nun ni rakontus, se eblus rekonstrui la historion sen partianiĝi eĉ senvole, la diversaj funkcioj kaj respektivaj sendependoj de la du naturaj institucioj trovis akcepteblan ekvilibron. Influis favore al tio la ekpraktikado de demokratio kun la nova koncepto pri liberecoj kaj homaj rajtoj, ĉiam pli akceptataj en la modernaj ŝtatoj. Estus dirate, ke laŭ diversaj skoloj tiuj konceptoj estas idoj de la sama kristanismo, ĉar eĉ en la plej akraj kontrastoj ĉiam subkuŝis la distingo de la povoj, kvazaŭ ili estus pretaj pace realiĝi.

Vere la ideoj jam komencis iluminiĝi en la Sumo de sankta Tomaso (13a jc.), kiu, konsentante kun la helena filozofo Aristotelo (4a jc. a. Kr.), devenigas la legitimecon de la ŝtatoj el la natura leĝo, al kiu submetiĝu ankaŭ la ŝtata leĝfarado. Antaŭ tiu natura leĝo, ŝtato kaj eklezio troviĝas en la sama pozicio de dependeco. Laŭ li, koincidante ankaŭ en tio kun Aristotelo, ĉiu „pozitiva” leĝo sin fundamentas sur, kaj devas harmonii kun, la natura leĝo: ju pli pozitiva leĝo distanciĝas de la natura leĝo, des pli ĝi perdas la karakteron de leĝo deviganta.

Tia konceptaro pri natura leĝo kaj homaj rajtoj ĉiam pli disvastiĝis per klerismo, nereligia aŭ kristana, kaj ĉiam pli estos akceptata de la katolika eklezio, ol ĉe la unuaj kristanaj pensuloj. Eleganta diskuto estus, ĉu la pontifika ŝtato, kun la papo-reĝo, invadita kaj ĉesigita en 1870, estis vera teokratio aŭ nur la kombino en la sama persono de la du povoj, reale unuigitaj sed teorie apartigitaj.

La koncepto pri ŝtata laikeco, kiu floras en la moderna epoko, en ĝia korekta formulado koincidas ekzakte kun la tomista koncepto fundamentita sur la natura leĝo. Bedaŭrinde, la aktuala disvastiĝanta kontrasto pri la esenco de la ŝtata laikeco sin konstituas kiel formo de relativista subjektivismo, laŭ kiu ne ekzistas etika objektiva ordo, „natura”, kiel regulilo de la homa agado, sed nur la subjektiva volo de la individuoj. Tio eble remetos en diskuton la pasintajn interrilatojn kaj politikan ekvilibron.