Moderna vivo

TOGOLANDO

Fornoj kaj formoj

Nia togolanda korespondanto Gbeglo Koffi prezentas tri personajn impresojn pri sia lando.

La tuta ĉambro plenas je fumo. El la nazoj kaj la okuloj de tiuj, kiuj enestas, elfluas likvaĵo. Mi eniras la ĉambron, klopodas elteni, sed la fumo tiom pikas, ke mi fuĝas eksteren. Grumblas mia vicpatrino: „Koffi, revenu, se ne, vi ne manĝos. Vi timas la fumon; vi devas timi ankaŭ la manĝon, kiun mi pretigas nun. Se ankaŭ mi timus la fumon, ĉu mi povus pretigi la manĝon por vi? Tuj revenu!”

La forno estas farita el argilkoto. Ĝi havas unu aperturon, en kiu oni metas lignon. La dua aperturo estas supre kaj subtenas la poton, en kiu oni kuiras. Ekzistas alia forno pli simpla, kiu tute ne donas fumon. Ĝi uzas karbon, kiun oni braĝigas por kuiri la manĝaĵon.

Mia vicpatrino devus uzi tian. Sed ŝi sakras: „Mi neniam manĝos ion kuiritan sur braĝoj. Miaj gepatroj neniam kuiras sur braĝoj; ili scias, ke la manĝoj ne estas bone kuiritaj, kaj tiel estiĝas malsanoj. Nur en potoj argilaj mi kuiros, uzante lignajn spatelojn.”

Ne ĉiuj ŝatas tiujn ĉi fornojn. Dum la argila kaj la braĝa daŭre ekzistas en Togolando, multaj preferas gas- aŭ elektro-fornojn. Ĉiu scias, ke la argila, kiu donas bonan fajron por kuiri, plenigas per fumo la ĉambron. Rezulte ili estas uzataj ĝenerale ekstere, sur la korto, aŭ en kuirejoj ne fermitaj. Sed kiam pluvas, prokrastiĝas kuirado.

Pasioj kaj pastaĵoj

„Kio estas tio? Ĉu rizo? Ĉu tion vi pretigas al mi? Ne, mi tute ne povas manĝi semojn de papajo. Tio tute ne povas satigi min. Rapidu reen al la bazaro, ke tuj aperu pastaĵoj kun legomsaŭco en la domo.” Tiel grumblas homoj en vilaĝoj subtogolandaj, al kiuj nepras pastaĵo.

Por prepari paston oni muelas maizon por havi farunon. Kuirpoto kun akvo staras sur forno. Antaŭ ol boligi la akvon, oni enmetas iom da faruno, nur malgrandan kvanton. Kelkajn minutojn poste, kiam bolas la akvo, oni enmetas pli da. La kuiranto kirlas la tuton, ĝis pretiĝas la knedaĵo, la pasto. Ĝin oni metas en teleron, sed ankoraŭ mankas la saŭco.

Oni havas diversajn saŭcojn. Kelkaj estas simplaj supoj sen legomoj, kaj ili estas la ĉefa ingredienco en aliaj. La saŭcoj, kiuj bone akompanas la paston, estas gluecaj. Tiun ĉi karakteron donas apartaj legomoj lokaj kun la nomoj gombo aŭ ademe. Ankaŭ pistitaj baobabo-folioj povas enesti, kaj ekzistas aliaj legomoj similaj al spinaco. Ankaŭ fiŝoj, kraboj, salikoj kaj viandoj enestas en la saŭcoj. Kelkaj preferas la saŭcon; aliaj voras kun pasio la pastaĵon.

Ne povas pasi senpastaĵa tago. Kelkaj homoj manĝas paŝtaĵon tri fojojn tage, kaj ofte la matena pastaĵo estas restaĵo de tiu de la antaŭa vespermanĝo. Ne estas fridujoj en la vilaĝoj, sed ĉirkaŭ la sesa horo, eĉ ne varmiginte la pastaĵon, jen oni matenmanĝas.

Mono kaj scio

„Kio? Ĉu Zara frenezas? Ne tiun li postkuras, kiu prenis la monujon, sed la alian, kiu prenis la kajeron.” Jes, tute ne komprenebla afero kaj ĉiu volas pli funde scii, kio okazis. Jen!

Zara estas trapasonta sian abiturientan ekzamenon. Preskaŭ ĉiutage li lernas siajn lecionojn, kaj pro tio havas lokon en lernejo por fari diversajn ekzercojn matematikajn. Manĝi por li fariĝas tute ne eble ĉar, laŭ li, nun sukcesi la ekzamenon pli gravas ol manĝi, kio povas okazi iam ajn, dum la ekzameno nur unufoje en la jaro. Li do tiom kroĉiĝas al siaj kajeroj, ke li eĉ aŭdas ilin paroli kun li. Zara kaj liaj kajeroj estas pli ol amikoj, kaj li tute ne povas eĉ unu minuton forlasi ilin.

Iam li lernas siajn lecionojn en klasĉambro. Tiu ĉi ne havas pordojn, kaj la muroj estas nur duone faritaj, tiel ke oni do povas tra ĉiu fendo eniri en ĝin. En tiu klasĉambro laboras Zara. Subite li eliras el la ĉambro. Li kuras al necesejo kaj, kiam li revenas, jen du homoj prenas liajn kajeron kaj monujon. Tuj li postkuras la preninton de la kajero. Li flugigas la piedojn kaj proksimiĝas al la ŝtelinto. Tiu ĉi forĵetas la kajeron. „Dankon,” diras Zara, kiu tute kontenta prenas la kajeron, ridante. Li eĉ ne volas scii pri la monujo.

Dum Zara tiom ligiĝas al siaj kajeroj, pluraj kamaradoj serĉas rimedojn por subaĉeti la ekzamenontojn. Kelkaj eĉ ĉesas lerni kaj eklaboras ĉe la haveno por gajni monon.

Zara ne konsentas. „Mono gravas,” li diras, „sed ekzistas io alia, kion ni ne facile komprenas. Temas pri scio de diversaj aferoj. Ni devas kulturi nin, kaj tio eblas nur per studado. Kiu havas scion, al tiu certe neniam mankas mono.”

Kiu havas scion, al tiu mono povas iri, sed de tiu, kiu havas monon, ofte la scio forfuĝas. Ofte la sci-havanto estas humila kaj facile komprenas aferojn, dum la mon-havanto parolas per la mono, sin gravigante.