Privataj kaj ŝtataj ŝuldoj formas trioblon de la usona malneta jara enspezo. Ili ne plu estas sub regado de la registaro. Dum la lastaj kvin jaroj la importo plialtiĝis je 38,4 %, sed la eksporto nur je 9,7 %. La kresko de la ekonomio estas financata per kreditoj kaj eksterlandaj investoj. Nur malgranda parto dependas de la kresko de la industria produktado. La produkt-kapablo de industriaj entreprenoj estas eluzita nur je proksimume 77 % kaj la prezo de laborfortoj estas alta.

La deficito de la komerca bilanco kaj de la ŝtata buĝeto rapide kreskas. Plialtiĝas la ŝuldiĝo pro ŝtataj elspezoj. La deficiton financas la resto de la mondo per aĉetado de ŝtataj obligacioj. Ekde la jaro 2001 Popola Respubliko Ĉinio aĉetis 43 % de la usonaj ŝtataj obligacioj por bremsi la falon de la valoro de la usona dolaro kaj tiel eviti damaĝon al sia eksporto al Usono kaj al aliaj regionoj, kie la dolaro estas la ĉefa valuto.

Riska komercado

Superaveraĝaj profitoj de internaciaj kompanioj kun ĉefe usona kapitalo estas atingataj per transigo de produktado kaj esplorado en Ĉinion, Baraton kaj sud-orientan Azion. Tio malhelpas la internan evoluon en Usono. Kreskas la senlaboreco kaj ekestas streĉoj en la sociala sfero.

Malgraŭ ĉi tiuj problemoj Usono restas akceptanto de gravaj eksterlandaj investoj. Sed ankaŭ en ĉi tiu sfero okazas konstanta malkresko kaj la investoj ne iras rekte en la industrion sed en investajn fondusojn. Ili estas senĉese pli riskaj. Konfirmas tion la strebado de la centraj bankoj de Japanio kaj Ĉinio. Ĝis antaŭ nelonge ili konstante aĉetis usonajn ŝtatajn obligaciojn por limigi la malaltiĝon de la valoro de la dolaro. Nun ili ne nur malpliigas siajn investojn en la usonan ekonomion sed pripensas kreon de komuna merkato de aziaj obligacioj kiel alternativon al usonaj. Ambaŭ bankoj strebas ŝanĝi la proporcion de valutaj rezervoj profite al eŭro.

Milita komercado

En la usona ekonomio de la lastaj 65 jaroj rimarkindas unu konstanto: la forta kunligo inter militaj invadoj kaj kresko de la landa ekonomio. Laŭ donitaĵoj de la ŝtata oficejo pri ekonomiaj esploroj, kreskoj de la ekonomio okazis dum preparado de militoj, dum militoj kaj dum la postmilita rekonstruo. La usona gazeto Wall Street Journal skribis en februaro 2003, ke dum la preparo de la atako de Irako la militaj elspezoj reprezentis la unusolan favoran flankon de la „malforta usona ekonomio”.

Kiaj estas la preferataj militaj elspezoj?
–ili plifortigas kelkajn gravajn sektorojn de la usona ekonomio: la aviadajn, komputilajn kaj elektronikajn kompleksojn, kiuj arigas 85 000 kompaniojn kun milionoj da dungitoj
–ne nur armilaj entreprenoj sed ankaŭ esploraj kaj disvolvaj teknologioj estas financataj per ŝtataj rimedoj
–eksporto de armiloj kaj milita tekniko estas unu el la plej gravaj eksporteroj de Usono (47 % de la monda komerco de armiloj).

Ekde la unua interkonsento pri internacia komerco en la jaro 1947 (la t.n. Ĝenerala Konvencio pri Dogano kaj Komerco, konata per la angla mallongigo GATT) la usona milita industrio ĝuas escepton pravigitan per „ŝtata sekureco”. Tio ebligas al Usono havi protektadan kaj subvencian politikon rilate al eksporto de armiloj kaj de milita tekniko. La profitoj de armistoj tiel multe plialtiĝis en la lasta periodo.

Raba rekonstruo

Post la profitoj el la detruo de Irako sekvas profitoj el la rekonstruo. En la rekonstruo de Irako partoprenas ĉefe usonaj kompanioj kiel Bechtel Group, Fluor Corporation, Louis Berger Group, Parsons Corporation, Halliburton. Halliburton (ĝis la jaro 2000 vicprezidanto Dick Cheney estis prezidanto de ĝia administra konsilantaro) akiris pere de frata kompanio Kellog Brown and Root kontrakton kun valoro de 200 milionoj da dolaroj por rekonstruo de la dummilite detruitaj nafto-ekspluataj instalaĵoj.

Kiu pagas? Jam antaŭ la invado de Irako tiama oficiala parolisto de prezidanto Bush diris, ke la efektiva problemo de la estonteco estas pagoj por rekonstruo de Irako. Irako, diference de Afganio, estas riĉa lando. Tie estas senlimaj fontoj de krudaĵoj, kiuj apartenas al la iraka popolo. Estas multaj manieroj kiel akiri repagon aŭ kompenson por la rekonstruo.

Juran bazon por prirabo de la malvenkinta Irako kreis la unua usona guberniestro Paul Bremer. Li organizis la privatigadon de irakaj ŝtataj propraĵoj: produktado de elektra energio, telekomunikado, infrastrukturo de ekspluato kaj transporto de nafto kaj gaso ktp. Estis ekskluzivita ia ajn posta regado kaj interveno de la iraka registaro kaj la ŝtataj organoj. Eksterlandaj kompanioj akiris plenan liberon. Ili rajtas posedi kaj plene kontroli ĝis 100 % de la akcioj. Ankaŭ 100 % de la profitoj povas iri eksterlanden. Kompanioj pagas nur 15 % de imposto (antaŭ la milito 45 %). Ses elektitaj bankoj ricevis licencon kaj tiel priregas la irakan bankan sektoron. Jozefo Saba, tiama regiona direktoro de la Monda Banko, pritaksis la leĝigitan rabon jene: „Ĉi tiu paŝo ebligis krei taŭgan medion por alfluo de eksterlandaj investoj.”

Temis pri kontrolo de nafto

Paul Wolfowitz, la tiama vicministro pri defendo de Usono kaj ekde junio 2005 prezidanto de la Monda Banko, diris: „La kaŭzo kial ni ekmilitos kontraŭ Irako kaj ne kontraŭ Norda Koreio estas, ke Irako naĝas sur maro da nafto.” Ĉu la usonaj kompanioj havos utilon el naftaj fontoj nur post stabiligo de politika situacio en Irako? Ili profitas jam nun. Pro la alten pelita prezo de nafto la tri plej grandaj usonaj kompanioj krome enspezis 10 ĝis 30 miliardojn da dolaroj. Naftaj kompanioj havas pli grandan intereson teni la prezon de la nafto alta ol la proprietuloj.

El akiro de regado super la iraka nafto Usono havas du avantaĝojn: limigon de la pozicio de Saŭda Arabio kaj OPEL (Organizaĵo de Petrol-Eksportaj Landoj) kaj malpligraviĝon de la rusaj fontoj. Tiuj estas konsiderataj kiel alternativoj en la okazo de provoj pri revoluciaj ŝanĝoj en ŝtatoj de Persa Golfo. En la unua kazo, kiam la ekspluato de iraka nafto estos plene modernigita, tio fariĝos katastrofo por Saŭda Arabio kaj OPEL, kiuj jam nun precize plenumas la instrukciojn de Usono. En la dua kazo, Rusio, kiu post la 11a de septembro 2001 sukcese klopodis fariĝi la dua plej granda produktanto de nafto, povus esti elpremita el la ludo, ĉar en Irako la kostoj de ekspluato kaj transporto estas multe pli malaltaj ol en Rusio.

Timo pro eŭro

Eŭropo dependas de la nafto el Persa Golfo. Nur parto de la eŭropa naftobezono estas kovrita per liveroj el Britio, Norvegio kaj Rusio. En la jaro 2000 Sadam Husajn decidis, ke naftokomerco okazos per eŭroj. Tion Usono devis puni, ĉar alie la usona dolaro perdus sian rolon kiel ĉefa monda valuto, kaj ĝi estus senigita de sia influo por decidi pri mondaj prezoj de nafto. Se oni komercas kun nafto nur en dolaroj, la ŝtatoj sen dolaraj rezervoj devas vendi siajn varojn kontraŭ dolaroj por povi aĉeti nafton dolare.

Kia estis la celo de invado en Irakon? Usono volis teni la pagojn por nafto nur en dolaroj kaj tiel savi la usonan ekonomion. Krom tio ĝi donis signalon al ĉiuj produktantoj de nafto, kio povus sekvi, se ili provus fari ion similan kiel Husajn.

Provizore la ekonomio de Usono ŝajnas esti plifortigita per la militado. Sed la usonaj ekonomiaj problemoj ne estas solvitaj. La milito subtenis ekonomian disvolvon sed ne sukcesis kompensi la ĝisnunajn perdojn. La deficito de la eksterlanda komerco plu plialtiĝas same kiel la deficito de ŝtataj elspezoj. Ĉu oni solvos tion per plia milito?

Josef MENDL

Tiu ĉi artikolo povas esti libere kopiita aŭ tradukita por nekomercaj celoj, se oni mencias la fonton: Artikolo de Josef Mendl el MONATO (www.monato.be).

Lasta adapto de tiu ĉi paĝo: 2019-04-17