Scienco

Atentinda solvo por kompleksega problemo

De tempo al tempo, ie en la mondo, okazas granda simpozio de sciencistoj pri vivantaĵoj: biologoj, botanikistoj, virologoj, bakteriologoj, paleontologoj ktp, por provi unuecigi siajn labormetodojn kaj interŝanĝi freŝdatajn informojn interesaj por ĉiuj. Ili ja komune pritraktas la „Arbon de la Vivo”. Konstanta plado de tiuj internaciaj kunvenoj, same kiel de apartfakaj interkonsiliĝoj, estas la scienca (t.e. greklatina) nomdonado al disbranĉiĝoj kaj specioj. Nun oni agnoskas la ekziston de jam kvin „regnoj”: Monera, Protista, Fungi, Plantae, Animalia. Do necesas kiom eble plej unuecigi.

Multaj laikoj, eĉ tiuj kiuj kutimas apliki la greklatinajn nomojn al bestoj aŭ plantoj, ŝatokupe aŭ profesie, pensas, ke tiu(j) nomenklaturo(j) estas absolute ekzakta(j) kaj rigora(j), male al la bunteco kaj alegorieco de popularaj nomoj (ekz. unu ĝenerala neforgesumino por triopa Myosotis arvenis / sylvatica / palustris). Jen granda eraro! Nuda kaj kruda fakto estas, ke abundegas eraroj kaj fuŝaĵoj en tiuj sciencaj nomoj, ne lastinstance ĉar koncernaj reguloj (multnombraj) kutimas kuntreni plurajn esceptojn, tiom ke preskaŭ neniu kapablas ilin memori – nek emas tion fari.

Kaŭzoj por tiu priplorinda situacio estas pluraj: nesufiĉa regado de Latino kaj/aŭ la greka, malzorgo kaj indiferenteco de nomdonantoj, ofta bezono resituigi specion en alian branĉon, eternigitaj skriberaroj. Sed verŝajne la plej idiota kutimo kaj regulo estas tiu pri la „prioritato”: se oni hazarde malkovras en la arĥivoj nomon pli antikvan, ol tiu kiu ĝis nun estas uzata, tiu ĉi lasta devas malaperi kaj cedi lokon al la antikvulo, senrigarde, ĉu tiu estas prave kaj ekzakte donita aŭ ne; plejofte ne. Oni ja tiomege ŝatas memorigi la posteularon pri sia granda malkovro kaj pri sia ekzisto en la mondo! La absurdeco, ja frenezo, tra la jarcentoj elkreskis ĝis tia proporcio, ke hodiaŭ ekzistas en Interreto aparta retloko, kiu kolektas la malraciaĵojn: home.earthlink.net/~misaak/taxonomy.html.¹

Tiun dornoplenan veprejon, kreskintan dum jarcentoj da kaprica evoluado, intencas draste kaj tutracie enordigi Nova Biologia Nomenklaturo, propagata de la samnoma Asocio fondita de d-ro W. M. A. De Smet. La sistemo rekonsideras ĉion ekde nulo. Nur la baza duelementa metodo, kiun la fama sveda natursciencisto Carl Linnæus iniciatis en la 18a jarcento, estas konservata: substantiva genronomo (kun majusklo) plus adjektiva karakterizo (sen majusklo). Esenca diferenco tamen: ambaŭ elementoj iĝas puraj Esperanto-vortoj, kio per unu bato forigas la bezonon konsideri la komplikitajn postulojn pri ortografio de la greka kaj latina lingvoj, ties norman prononcon, la signifon, same kiel la labirinton de tradiciaj nomenklaturaj reguloj, diferencajn eĉ en diferencaj fakoj.

La Asocio konsideras Genron samnivela kiel Familio kaj metode donas al ĉiuj membroj de Familio unu solan nomon, provizitan laŭnecese per koncerna karakterizo, kio forigas la bezonon memori kapricajn genronomojn tradicie senrilatajn al la centra nocio. Ekzemple la ŝlosila „Foko” havigas: *Fokoj* (por ĉiuj intimaj parencecoj), dum *Orelfokoj* kaj *Tuskofokoj* (por iom pli foraj parencecoj) anstataŭ Phoca, Pusa, Hydrurga, Zalophus, Arctocephalus, Odobenus. Do, ankaŭ plu neniu bezono je la koncerna latina finaĵo idae. Pli simpla metodo apenaŭ imageblas, sen ke per tio la distingeblo inter la specioj perdiĝus; eĉ male: la drasta reorganizo permesas doni pli trafajn epitetojn por distingi inter la specioj: *Foko krudahara, kaspia, longkola*, anstataŭ vitulina, hispida, caspica, leptonyx ktp. Plie, NBN elektas la plej karakterizan por roli kiel tipan reprezentanton por la tuta grupo, kiu tial ricevas konsekvence la adjektivon „familitipa” *Foko familitipa*. La sama procedo estas senplie aplikebla al pli vastaj grupigoj (taksonoj) „ordo, klaso, filumo”, kiuj ricevas koncernajn epitetojn: ordotipa, klasotipa, filumtipa, regnotipa. (Kiun planton vi elektus por reprezenti la tutan regnon de vegetaĵoj? Aŭ kiun beston por la regno de animaloj?) Tio avantaĝe forigas ĉiun cerbumadon pri la necesaj greklatinaj finaĵoj (-idea, -inae, -ales, -formes?). Simpleco kaj racieco ĉie, kaj aplikebla al ĉiu ajn regno!

Ankaŭ sur la malsupera nivelo de subspecioj, kiuj tradicie konsistas el tri vortoj, NBN enkondukas pli taŭgan adjektivon por la tria membro, pliparte precizeman geografian situigon: *Orelfoko familitipa japanmara* (Zalophus californianus japonicus). Notu, ke la tradicia nomo ĉi-okaze komplete kontraŭdiras sin, kio neniel estas escepto.

Krom tio, por faciligi retrovon de specionomo (aŭ taksononomo) en la longa listo – NBN jam determinis kaj baptis laŭ siaj rigoraj regularo kaj pripensado jam pli ol 3000 speciojn – la Asocio provizas novaspecan literciferan metodon aldonan, imite al identigaj verkoj pri plantoj aŭ bestoj, kiuj donas unuparte alfabetan nombroliston, aliparte provizante ĉiun bildon per referenca numero.

La libro citas multnombrajn ekzemplojn, tiom pri la absurdeco de Tradicio, kiom pri la avantaĝoj de la nova sistemo, kaj ĝi traktas nombron da detalaj problem(et)oj. La protokolamo de la aŭtoro tamen instigis lin, ne nur skizi estiĝon kaj disvolviĝon de NBN, sed ankaŭ kiu lanĉis kiun dekreton (regulon), kiam kaj pro kio. Ĉu tio vere necesis? Iom pezas ankaŭ la stilo en ambaŭ versioj (la angla cetere suferas pro artefariteco), sed estas ja teknika pritrakto, ne romano. Oni ricevas la impreson, ke la verko restis en kruda stato kaj ne ricevis atentan postkontrolon.

Ŝajnas, ke la sorto de NBN estas tiel intime ligita al la sorto de Esperanto mem, ke venko de l' unu dependos de la venko de l' alia. Ĉiel ajn, la tasko kiu atendas la asocion estas giganta; sendube tro vasta por nur malgranda skipo da fakuloj. Tri mil terminoj estas jam admirinda atingaĵo, certe, sed nur guteto kompare al la oceano de milionoj da kandidatoj, kiuj atendas enordigon, se konsideri ĉiujn regnojn kune, plus fosiliojn. Tial tasko por iu kompleta instituto pri nomenklaturo, kvankam ni ne neglektu, ke ankaŭ necesos sufiĉa unuanimeco – ja postulis 35 jarojn antaŭ ol la tradicia Komisiono pri Zoologio sukcesis atingi interkonsenton pri definitiva nomo por la ĉimpanzo!

Entute: vere atentinda solvo por kompleksega kaj multfaceta problemo, interesa ne nur por biologoj en vasta senco, sed ankaŭ por aliaj fakuloj, kiuj luktas kun nomenklaturaj demandoj.

1. Tiele la simpozianoj bedaŭrindege sukcesas nur „kuraci la simptomojn” sen reale ataki la nomenklaturan malsanon je la radiko.

W. M. A. De Smet: Analizo de Nova Biologia Nomenklaturo / An Analysis of New Biological Nomenclature. Eld. SAIS Nitra 2005. 262 paĝoj glue binditaj. ISBN 80-967425-7-4.