Libroj

Ruza leporo kaj ĉiuj aliaj

Ĉu vi multon scias pri literaturo en Esperanto el Afriko? Verŝajne, ne. Se vi kapablos rememori tuj senpripense pli ol du librojn aŭ aŭtorojn el la granda kontinento, vi estas neordinara erudiciulo. Ĉiuokaze librojn devenantajn de tie eblas kalkuli per fingroj de la manoj sen helpo de la piedoj. Do rilate esperantlingvan literaturon la nigra kontinento estas blanka makulo.

Kaj jen aperis la aŭtentike afrikdevena libro (presita, tamen, en Pollando): la libro, kies aŭtoroj, kvankam loĝantaj kaj agantaj en Kameruno, insistas pri ties komunafrika esenco. Ĝi konsistas el elektitaj kaj prilaboritaj de la aŭtoroj popolaj rakontoj – entute dek kvin, pri kiuj amuzis sin vilaĝanoj dum jarcentoj kaj jarmiloj vespere, post fino de laboroj, kaj el kiuj ili ĉerpis sciojn pri la mondo kaj sociaj moralaj valoroj. Post ĉiu rakonto estas komento de la aŭtoroj pri tio, kiun moralan instruon la rakonto devas havi. Krome, fine de la libro estas prezentita kolekto el dek proverboj, en akompano de klarigoj pri kulturaj specialaĵoj kaj ĝenerala signifo, kiujn la proverboj havas. Do estas folkloro, komentata de la homoj, kiuj mem apartenas al tiu popola kulturo, kiun la aŭtoroj komentas. Por kompreni la prezentatan kulturon tio estas tre grava.

La libro estas aranĝita por du celgrupoj. Unue, por infanoj, kiuj ĉie en la mondo ŝatas fabelojn pri la bestoj. Due, por plenkreskuloj, kiuj interesiĝas pri la afrika kulturo kaj per prezentataj folkloraĵoj volas kompreni apartaĵojn de ĝi, ĝiajn valorojn, samecon kaj malsamecon al kulturoj de aliaj partoj de la mondo. La duan taskon la libro plenumas tre bone – ne nur per la rakontoj mem, sed ankaŭ per lingvaĵo, uzo de apartaj vortoj ktp, pri kio ili mem ja ne pensis.

La ĉefa ideo, kiu, laŭ la aŭtoroj, troviĝas en la kerno de la afrika folkloro, estas la tri ĉefaj tipoj de homoj (prezentataj en la rakontoj kiel certaj bestoj): la saĝuloj, ruzuloj kaj idiotoj. La rilatoj inter tiuj tri ĉefaj karakteroj, sukcesoj kaj fiaskoj en karakterizaj kondutoj de ili estas la esenco de la enhavo. Nu, prezento de la homoj kiel bestoj en folkloro estas fenomeno tutmonda. Sed la tradicioj, kiu besto respondas al kiu homa trajto, estas ege malsamaj. Ekzemple, en la eŭropa folkloro kaj devenanta el ĝi skriba kulturo – fabeloj kaj fabloj – la leporo (aŭ kuniklo) estas simbolo de malkuraĝo kaj naiveco. Sed en la prezentataj afrikaj fabeloj ĝi (li!) estas reprezentanto de ruzeco, kiun por eŭropanoj reprezentas vulpo. Ruzaj estas ankaŭ la hundo kaj ĉimpanzo. La hieno kaj porko estas idiotaj. Kaj la plej saĝa besto estas testudo.

Kelkaj rakontoj havas specifon pure afrikan, kaj iujn analogojn por mi kutima folkloro ne entenas. Sed la aliaj estas tre kutimaj. Ekzemple, la rakonto pri diablo kaj terkulturisto, en kiu ili dividas rikolton je supraĵoj kaj malsupraĵoj, kaj komence la diablo ricevas supraĵojn de arakidoj kaj poste malsupraĵojn de maizo, estas ja de frua infanaĝo konata al mi fabelo pri urso kaj vilaĝano, kiuj simile dividis supraĵojn kaj malsupraĵojn de rapo kaj tritiko! Cetere, iuj kutimaj temoj povas esti nekutime vestitaj. Ekzemple, kun granda amuzo mi legas komencon de unu rakonto: „Viro havis du edzinojn, ĉiu naskis unu filinon”. Tamen poste sekvas kutima historio pri tio, kiel virino mistraktas la nepropran filinon, kiu, tamen, finfine gajnis.

Tre interesa, kaj karakterizanta kulturon, estas la lingvouzo. Ĝi neniokaze estas erara, sed certa uzo de la vortoj, vortordo, esprimmaniero estas iufoje nekutimaj por esperantistoj el aliaj mondopartoj. Ekzemple, kiam la hundo kaj ĉimpanzo iras svatiĝi al la homaj filinoj, tiuj fianĉinoj estas konstante kaj insiste nomataj ĝuste „filinoj”, sed ne knabinoj aŭ junulinoj! Aŭ jena nekutima uzo de transitiveco: „loĝi la teron”. Kaj jen proverbo: „Ĉio ajn kion faras iu, li tion sur sin mem metas”. Sendube, ju pli da popoloj uzas Esperanton, des pli ĝi riĉiĝas.

Stranga impreso venas de la ilustraĵoj. Ili estas faritaj bele, profesie; duono el ili estas koloraj kaj, ĝenerale, tre taŭgas por la enhavo de la libro. Sed la desegnisto, plej verŝajne pola (indikoj pri tiu persono en la libro mankas, sed klaras, ke li ne estas afrikano), havas nulan nocion pri zoologio, kio estas grava manko por ilustranto de libro, kie temas pri bestoj, eĉ se fabelaj roluloj. Ial hieno estas pli simila al lupo, anstataŭ ĉimpanzo estas desegnita paviano, kaj anstataŭ pantero (=leopardo) – tigro! La lasta eraro estas des pli bedaŭrinda, ke la tigroj tute ne loĝas en Afriko. Do, belaj, sed draste eraraj ilustraĵoj estas senduba manko de la libro.

La plej ĉefa manko de la libro estas, tamen, alia. Malgraŭ tio, ke la libro estas, unuavice, direktata al infanoj, al infanoj ĝi estas tute ne rekomendinda pro la ĉefa litertiparo, per kiu estas presita la teksto. La teksto imitas manskribitajn leterojn, kaj la legado pro tio estas malfacila. Porinfanaj libroj devas esti presataj per la plej klaraj presliteroj, kaj ĉiuj normoj pri tio insistas. Do, al infanoj indas nur laŭtlegi la rakontojn.

Do, la libro estas tre interesa, grava por ĉiuflanka pliriĉigo de la esperantlingva kulturo per afrika dimensio kaj tial nepre akirinda kaj leginda. Ni esperu, ke la kamerunaj samideanoj daŭrigos sian laboron kaj preparos novajn librojn, el kiuj ni pli ekscios pri la afrika kulturo kaj pensmaniero. Sed, bedaŭrinde, tiu ĉi libro ne tre taŭgas por unu el siaj ĉefaj celoj – senpera legado fare de infanoj.

Herman Nyeck Liport, Chamberline Nguefack Zedong: Historioj ... Rakontu! Aŭ la Saĝulo, la Ruzulo, kaj la Idiotulo. Instruaj rakontoj el Afriko. Eld. AfrikNaturo-Esperanto, Douala, Kameruno, 2006. 125 paĝoj, kudre bindita.

Por mendi, vi krozu al la Retbutiko.