Lingvo

OPINIO

La karaktero de la ĉina lingvo kaj la sekvoj por Esperanto

La ĉina lingvo, eĉ nur ĝia sublingvo, la mandarena, estas la plej parolata lingvo en la mondo. Ĝiaj trajtoj larĝe distancigas ĝin de la hindeŭropaj lingvoj, el kiuj kvar – la angla, hind-urdua, hispana kaj rusa – rolas inter la plej parolataj lingvoj. Kontraste, la ĉina eĉ ne havas parencojn ekster Ĉinio, se oni ekskluzivas la birman kaj aliajn disputatajn tre malproksimajn parencojn. Tial ne estas surprize, ke Zamenhof bazis Esperanton sur la hindeŭropaj lingvoj – pli precize sur la eŭropaj. Ĉu, do, Esperanto taŭgas por la ĉinoj?

Pro (aŭ ĉu malgraŭ?) la ĉi-supraj faktoj leviĝis kritikoj kontraŭ Esperanto, pretendantaj, ke ĝi estas tro eŭropeca por ĉinoj, kaj tiun aserton mi en ĉi tiu artikolo volas ekzameni antaŭ ol konkludi, ke tiuj kritikoj estas nepravigeblaj.

Unue, ĉu estus eble, ke Esperanto estu konstruita tute neŭtrale per baziĝo sur, ekzemple, la kvin lingvofamilioj plej gravaj laŭ nombro de parolantoj, nome inkluzive de la lingvofamilioj al kiuj apartenas la lingvoj araba, malaj-indonezia, kaj tamila? Fakte estas, ke bedaŭrinde la strukturoj de tiuj lingvoj estas tutsimple neakordigeblaj inter si. Tia „Esperanto” plaĉus al neniu.

Tamen, ĉu Esperanto estus povinta almenaŭ eviti iujn nedezirindajn eŭropajn trajtojn? Pli specife, ĉu Esperanto estus povinta ion lerni de la ĉina? La jenaj temoj meritas pripensadon.

Ni prenu la nomojn de la monatoj kaj de la tagoj de la semajno. En la ĉina oni simple numeras ilin (sola escepto: dimanĉo). En Esperanto la ĉinoj devas lerni 19 apartajn, por ĉinoj tute strangajn, vortojn. Kaj kion diri pri la personaj pronomoj? La ĉina sistemo estas evidente pli simpla ol la esperanta. La pluralaj pronomoj estas regule formitaj per aldono de la sama sufikso. En Esperanto „vi”, escepte, eĉ ne havas apartan pluralan formon. Kial ne?

Pri kunmetitaj vortoj: la ĉina lingvo montras, kiel Esperanto povus esti evitinta multajn apartajn radikojn. En la ĉina ekzemple „hodiaŭ” estas „nuntag'”, „demokratio” estas „popolreg'”, kaj „vulkano” estas „fajrmont'”. Pro jama internacieco (kiu fakte ekskluzivas ĉinojn) Esperanto enlasis multajn apartajn radikojn tute nebezonatajn. Kial, ekzemple, „hemisfero”, kiam „duonsfero” tute taŭgas?

Ankoraŭ pri la nomoj de la monatoj: en granda parto de Ĉinio silabkomenca „l-” kaj silabkomenca „n-” estas alofonoj de unu sama fonemo, kaj estas malfacile por la tieaj ĉinoj distingi inter la du. Kiel bedaŭrinde, do, kaj ne nur por ĉinoj, ke en Esperanto ni havas la tro similajn „junio” kaj „julio” anstataŭ ekzemple „junio” kaj „juljo”. Kompreneble, por multaj ĉinoj ankaŭ „li” kaj „ni” prezentas problemon, sed estus neeble, ke ia ajn mondlingvo evitu entute tiajn bedaŭrindaĵojn (ekzemple, pensu nur pri la japana konfuzo inter „l” kaj „r”). Modifante la konatan proverbon, ankoraŭ nenio plaĉus al ĉiuj.

Sed laŭ mi la argumento favore al Esperanto klare superas la kontraŭan. Kial? Nu, por lerni ajnan fremdan lingvon, la ĉinoj frontas gigantan taskon, kompare al kiu lerni Esperanton, inkluzive de ĝiaj (de ilia vidpunkto) eŭropecaj difektoj, estas pluroble pli facile. Por la ĉinoj Esperanto malfermas pordon al la ekstera mondo, kiu estas plejparte eŭroplingva mondo. La eŭropeco de Esperanto ne malinstigas al la ĉinaj esperantistoj akcepti nian lingvon kiel ĝi estas, kion atestas la fakto, ke la ĉina Esperanto-movado estas inter la plej aktivaj.

Kian lecionon neĉinoj povus lerni el ĉi tiu afero? Nu, en korespondado kun ĉina plumamiko, almenaŭ vi prefere ne skribu „hemisfero”, krom se vi scias, ke hazarde li aŭ ŝi konas la grekan ...