Komputado

INTERRETO

Reto 2.0

Reto 2.0 (angle Web 2.0) estas neformala nomo por la plej lastaj evoluoj en la TTT (Tut-Tera Teksaĵo). Tiu nomo ekuziĝis en konferenco en oktobro 2004. Oni rimarkis, ke en la Reto aperas interesaj novspecaj aplikaĵoj, kiuj estas tre utilaj por ordinaraj uzantoj.

Kiam Tim Berners-Lee inventis la TTT, li intencis, ke ĝi estu medio por kunlaborado, tiutempe de sciencistoj, sed poste de ĉiaj homoj. Li eĉ verkis retfoliumilon, kiu ebligas al la uzanto redakti la retpaĝon vidatan, ne nur vidi ĝin. Diversaj kompanioj ne ŝatis tiun ideon kaj puŝis la ideon, ke la Reto estu por publikigado kaj pasiva legado, ne por kunlaborado. Grandaj kompanioj provis kapti la Reton kaj pagigi uzantojn pro ĝia uzado. Dum la 1990aj jaroj tio fariĝis pli ofta afero, sed en la jaroj 2004-2006 la tendenco estas, ke la Reto pli kaj pli estas por senpaga libera uzado. Nun estas pli facile uzi la Reton ne nur por informaj celoj, sed ankaŭ por kunlaboraj celoj.

La Semantika Reto

La Semantika Reto estas metodo por doni signifon al terminoj en retpaĝoj. Tio ebligas pli precizan indeksadon, ol eblas per simpla vorta kongruo. Unu bona ekzemplo estas la retejo nzetc.org, kiu publikigas (senpage) historiajn dokumentojn, ekzemple la eksan revuon Te Ao Hou (La nova mondo) kaj diversajn dokumentojn pri Nov-Zelando kaj la dua mondmilito. Tamen la Semantika Reto postulas multan kleran laboradon por enmeti etikedojn. Tial ĝi ankoraŭ ne fariĝis tre uzata. Nun la Semantika Reto ŝajne estas preterpasita de aliaj evoluoj.

Liberaj programaroj

Dum la lastaj dek jaroj estiĝis multaj projektoj por verki liberajn programojn. Nuntempe la nombro estas centmiloj. Estas ankaŭ multaj projektoj, kiuj rilatas al Esperanto, ekzemple la projekto produkti esperantlingvan oficejan programaron. Teamo de esperantoparolantoj tradukas la programaron OpenOffice.org en Esperanton kun la intenco, ke ĝi estu havebla en 2006. Aldone al tio, oni nun povas havi komputilon kaj uzi ĝin ĉefe en Esperanto. La mastruma sistemo Linukso kun la labortablo KDE estas havebla en Esperanto, kaj ankaŭ multaj programoj estas haveblaj kun la menuoj kaj helpo en Esperanto. Ŝajnas, ke multaj novaj aplikaĵoj en la Reto estas tie pro la influo de la tendenco al liberaj programaroj.

Kalendaroj de eventoj

Jam de kelkaj jaroj oni havas en Esperantujo la retejon eventoj.hu, kiu listigas ĉiujn eventojn, pri kiuj oni informis la prizorgantojn. Nun ekzistas ankaŭ la Kalendaro de Ĝangalo gxangalo.com/modules/piCal.

Lastatempe aperis retejoj, kiuj permesas al praktike iu ajn rekte aldoni informon pri okazontaj eventoj, ekzemple eventful.com kaj upcoming.org.

Uzantoj estas uzatoj

La grandegaj sukcesoj de la antaŭa epoko estas tiuj projektoj, kiuj ekspluatis la intelekton kaj kunlaboremon de uzantoj. Yahoo! (Yahoo.com) estas katalogo de la Reto farita de milionoj da uzantoj.

Alia tre sukcesa projekto estas Amazon.com (amazon.com). Ĝi utiligas uzantojn por recenzi verkojn, kaj ĝi informas, kiujn librojn aĉetis aliaj uzantoj, kiujn interesas la sama temo. Aliaj librovendistoj en la Reto ŝajne ne tiel sukcesis, ĉar ili ne havas tiom da aktualaj informoj: ili ne komprenis la valoron, kiun la uzantoj povas alporti.

En la Reto utilas la ligiloj, kiujn aŭtoroj de reta informo enmetas en siajn paĝojn. Google (google.com) ekspluatas tiujn ligilojn por rangigi ĉiujn paĝojn laŭ sekreta formulo, kiu ŝajne inkluzivas, kiel ofte ĉiu paĝo estas modifita, kaj kiel ofte ĝi estas referencita. Kiam uzantoj serĉas informon per Google, ili gajnas pro la valoro, kiun ĉiuj uzantoj aldonis al tiu indekso.

Vikioj

Vikipedio (Wikipedia) estas reta enciklopedio iniciatita de Jimmy Wales, profesie helpata de nur tri stabanoj. Ĉiuj aliaj homoj estas bonvenaj kontribui al ĝi. Oni eble pensus, ke tian retejon difektus la malkontentuloj, kiuj verkas virusojn, sendas rubpoŝtaĵojn kaj faras aliajn malbonaĵojn por la Reto. Tamen, tio malofte okazis ĝis nun. Konkurantoj de Vikipedio asertas, ke ĝi enhavas multajn erarojn, sed studo publikigita de la revuo Nature (2005-12) montris, ke ĝi estas preskaŭ same fidinda kiel Encyclopædia Britannica. Wikipedia.org estas unu el la cent plej popularaj retejoj en la mondo kaj ankoraŭ plipopulariĝas, ĉar ĝi pliampleksiĝas tagon post tago. Ĝi jam enhavas pli da informoj, ol la reta versio de Encyclopædia Britannica. Vikipedio havas pli ol du milionojn da paĝoj en pli ol 200 lingvoj. La revuo Newsweek (2006-01-09, p. 38) taksas, ke Vikipedio estas la plej granda unuopa fonto de informoj en la historio de la mondo.

En januaro 2006 Vikipedio nombris 31 000 esperantajn paĝojn. La rango de Esperanto inter la 212 lingvoj tiam estis la 16a. Oni povas kompari tion kun la angla kun 935 000 paĝoj (rango 1a), Ido kun preskaŭ 13 000 (31a), Interlingua kun 2860 (59a) kaj Volapuko kun 46 (131a). La relative alta rango de Esperanto rezultis el la konstanta laborado de multaj fervoruloj, kiuj kontribuas per artikoloj pri siaj fakoj, hobioj kaj aliaj interesoj kaj korektas erarojn en aliaj artikoloj.

Post la sukceso de Vikipedio Jimmy Wales decidis krei similajn rimedojn por vortaroj, citaĵoj, novaĵoj kaj lernolibroj; ĉiuj estas liberaj rimedoj en la Reto. La esperantlingva Vikivortaro komenciĝis en majo 2004 kaj progresis ĝis 221 kapvortoj en januaro 2006. Komenciĝis ankaŭ Vikilibroj kaj Vikicitaĵoj en Esperanto.

Imite al la ekzemplo de Vikipedio estas grandega nombro da retejoj, kiuj nun havas propran vikion, tre facile uzeblan de iu ajn per reta foliumilo. Multaj retejoj pri libera programaro havas vikion, kie uzantoj dokumentas la koncernan programon.

Novaĵoj – digg

La novaĵoj en digg.com, aldonataj de uzantoj, temas ĉefe pri teknologio. En marto 2006 enestis nur du eroj pri Esperanto: pri lernu.net kaj pri la nova televida kanalo esperanta. Ĉiu nova ero metiĝas en provizora vico; uzantoj povas viziti ilin kaj marki tiujn, kiuj plaĉas. Kiam novaĵero ricevis sufiĉe da aprobaj markoj, ĝi moviĝas al konstanta loko. Se ero ne ricevas sufiĉan subtenon, ĝi aŭtomate malaperas.

Babilejoj

Babilejojn oni uzadas de kelkaj jaroj. En tia retejo oni povas tajpe babili kun aliaj babilemuloj, sed ili ebligas ne nur distran babiladon, sed ankaŭ kunlaboradon. Babilejo.org estas ekzemplo de tia retejo; ĝi funkcias per multaj lingvoj inkluzive Esperanton.

La Esperanto-klubo de Austin (Teksaso, Usono) aranĝis laborfeston per babilejo.org dum la semajnfino de la 6a ĝis la 8a de januaro 2006 kun la celo kompletigi la novan retejon de Esperanto-Ligo por Norda Ameriko (ELNA). Poste la nova retejo ekhavis modernan enhav-administran sistemon, kiu permesas al ĉiuj membroj de ELNA publikigi artikolojn.

Blogoj

La nomo blogo devenas de la angla esprimo web log. Ĝi estas virtuala taglibro, legebla por iu ajn aŭ nur por registritaj legantoj, laŭ la prefero de la aŭtoro. Pluraj retejoj disponigas servon, per kiu iu ajn povas verki propran blogon.

Blogoj ofte havas funkcion, per kiu legantoj povas aldoni komentojn pri la enhavo de la blogo, kaj la rezulto estas babilado inter la bloganto kaj la legantoj. Ĉar blogoj estas ofte ŝanĝataj, ili atingas altan rangon en la serĉsistemo de Google.

Blogoj unue aperis en 1996, sed pro la novspecaj blogiloj, kiuj estas pli facile uzeblaj, la nombro de blogoj multe kreskis dum la lastaj kvin jaroj. Nun en la Reto aperas pli ol kvardek mil novaj blogoj ĉiutage. En la komenco de 2006 proksimume 50 tage estis en Esperanto.

Esperantaj blogoj troviĝas ĉe multaj retejoj, ekzemple ĉe liberafolio.org;
e-planedo.kerno.org;
gxangalo.com/modules/weblog/;
bertilow.com/blogo/;
skribitaj-pensoj.blogspot.com.

Nova retindekso – StumbleUpon

stumbleupon.com estas retejo, kie oni povas doni kaj ricevi proponojn pri retejoj, kiuj temas pri diversaj aferoj. Komence oni devas instali ilbreton por la foliumilo Firefox. Poste oni elektas temon kaj esploras. Oni povas ankaŭ proponi ligilojn por aliaj retemuloj, prinotante opinion pri la retejo – ĉu ĝi estas utila aŭ ne. La rezultoj de serĉoj estas ordigitaj laŭ la interesoj de ĉiu uzanto. Kiam oni serĉis pri Esperanto per stumbleupon.com en januaro 2006, oni ricevis ĉirkaŭ 18 milionojn da trafoj.

Novspeca indekso – del.icio.us

Alia komuna indekso estas del.icio.us (la nomo signifas „delektinda” en la angla). Ties servilo konservas legosignojn pri la favorataj retejoj de uzantoj. Ĉiu uzanto povas aliri siajn proprajn legosignojn ĉe iu ajn komputilo. Kiam oni aldonas retejon al la propra listo, oni povas vidi la uzantonomojn de tiuj, kiuj listigis la saman retejon. Eblas limigi aliron al la propraj legosignoj; se ne, aliaj uzantoj povas legi ilin. Del.icio.us instigas uzantojn prinoti ĉiun legosignon per etikedo unuvorta, kiun ĝi uzas por enklasigi retejojn kaj plifaciligi al aliaj trovi ilin. Uzantoj povas difini novajn etikedojn. Iuj argumentas, ke tia neformala enklasigado (angle folksonomy – klasifiko de ordinaruloj) estas pli fleksebla kaj utila, ol tradiciaj sistemoj. Tamen, en lingvo kun multaj sinonimoj kaj idiotismoj, atendu multajn maltrafojn kaj mistrafojn.

Rete montri fotojn – flickr

Jam ekzistas retejoj, kie oni povas konservi proprajn fotojn kaj ebligi, ke aliaj rigardu ilin. Flickr.com estas novspeca retejo por montri fotojn. Oni povas limigi al listigitaj homoj la permeson rigardi la fotojn aŭ lasi ilin publikaj. Oni povas aldoni etikedojn por plifaciligi serĉadon kaj permesi al aliaj homoj aldoni komentojn. Oni povas trovi multajn fotojn kun la etikedo „Esperanto”. Simila retejo por vidbendoj estas vimeo.com.

Hibridaj retaj aplikaĵoj

Kelkaj retemuloj malkovris, ke ili povas kombini la rezultojn de diversaj retaj servoj por produkti hibridan aplikaĵon (angle mashup). Ekzemple, iu kombinis informon pri luotaj hejmoj per unu aplikaĵo kun mapoj el aplikaĵo de Google por montri sur la mapo la situon de ĉiu luota hejmo. Poste li prezentis sian hibridan aplikaĵon en la Reto, kaj ĝi fariĝis tre populara. Alia hibrido montras en unu paĝo la prezojn de libroj reklamitaj de Amazon.com kaj de kelkaj konkurantaj librovendejoj. Amazon komence provis malhelpi tiun retejon, sed poste ŝanĝis tiun decidon.

Hibridaj aplikaĵoj estas alia rimedo por uzi la kontribuojn de uzantoj por plibonigi la Reton. La plejmulto de la novaj rimedoj en Reto 2.0 estas kreitaj de unuopuloj, ne de grandaj kompanioj. Jen tre grava tendenco en Reto 2.0.

Ankaŭ kelkaj gravaj komercaj aferoj komenciĝis en la manoj de individuoj. Ekzemple, la novzelandano Sam Morgan starigis la retejon trademe.co.nz en 1999 por faciligi vendadon de diversaj varoj per reta aŭkcio. TradeMe (Brokantu min) havas nur 55 dungitojn. Morgan kaj la malmultaj aliaj akciuloj vendis sian retejon en marto 2006 al la granda kompanio John Fairfax Holdings kontraŭ 700 milionoj da novzelandaj dolaroj (ĉirkaŭ 385 milionoj da eŭroj). Fairfax [féafaks] volis aĉeti la retejon, ĉar ĝi jam posedis ĵurnalojn, kiuj konkurencas kontraŭ retaj aŭkcioj. Fairfax agnoskis, ke ekzistas gravaj malhelpoj por aliaj kompanioj, ĉar la unua kompanio en tiu merkato (TradeMe) estas jam establita. Fairfax deziras superregi tiun merkaton en Nov-Zelando.

Potenco por la uzantoj

La Reto dependas de interfunkciado. Reto 2.0 estas la epoko de blogoj, vikioj, kunlaborado, hibridaj aplikaĵoj kaj libera programaro. Sukceso en la Reto ne plu dependas de riĉaj subtenantoj. Volontulaj kaj aliaj neriĉaj grupoj troviĝas nun en pli bona situacio, ol iam antaŭe, por informi la mondon pri siaj celoj kaj agado kaj por kunlaborigi homojn dise tra la mondo.

La supra artikolo datumas de 2007. Estas klare, ke intertempe aperis novaĵoj kaj malaperis programoj kaj retejoj. Menciindas kiel plej popularan blogejon Ipernity, la kalendaron Monda kalendaro kaj la kupolan retejon klaku.