Ekonomio

KROATIO

Kiel oni (trans)vivas en Kroatio

Estas interese analizi la datumojn pri la ekonomia vivo en la Respubliko Kroatio dum la lastaj dek ĝis dek kvin jaroj. Por tio ekzistas diversaj oficialaj fontoj, i.a. la Ŝtata Instituto pri Statistiko kaj la Kroatia Ekonomia Ĉambro (www.hgk.hr). Por koni la realan staton estas necese alproksimiĝi al la ĉiutaga vivo de la „malgranda homo”.

Kio okazis en la ekonomia vivo post la demokratiaj ŝanĝoj (enkonduko de la merkata ekonomio kaj la plurpartia sistemo) en la jaro 1990 kaj post la milita periodo 1991-1995? Malgraŭ la malpliiĝo de la loĝantaro (nun estas 4,4 milionoj da loĝantoj), la aktiva loĝantaro pligrandiĝis je 4,3 % ĝis 1,7 milionoj. Ankaŭ kreskis la senlaboreco, de 14,5 % al 17,9 %, ĝis 300 000. Apenaŭ ŝanĝiĝis la nombro de dungitaj laboristoj kaj oficistoj inter 1995 kaj nun; ĝi restas sur la nivelo de 1,4 milionoj. Dum la sama periodo la malneta enlanda produkto (MEP) en kurantaj prezoj pligrandiĝis je 104,7 % ĝis 38 505,6 milionoj da usonaj dolaroj; la reala kresko estis 48,6 %.

Produktado stagnas

En 2005 la nivelo de la MEP je loĝanto atingis la nivelon de 1990, sed la industria produktado atingis nur 81,3% de tiu de 1990. Aliflanke, la averaĝa neta salajro en la menciita periodo pligrandiĝis nominale je 140,6 % ĝis 4376 kunaoj. La reala amplekso de la pomalgranda komerco pligrandiĝis je 81,4 %. Ekzistas do evidentaj malkongruoj inter la nivelo de la MEP je loĝanto, la salajroj, la industria produktado kaj la reala amplekso de pomalgranda komerco.

Kroatio jam de kelkaj jaroj estas laŭ nominala sumo de salajroj en la dua loko (post Slovenio) inter la transiĝantaj landoj, sed pro la altaj vivkostoj la vivnivelo en Ĉeĥio kaj Hungario estas pli alta, ol en Kroatio. Multaj pensiuloj ne povas vivi normale pro la malaltaj pensioj. Ekzemple, la averaĝa pensio por decembro 2006 estis laŭ oficiala statistiko 1907 kunaoj (260 eŭroj). En ĉi tiu situacio amason da loĝantoj savas la „griza ekonomio” (laŭ esprimo en Kroatio), aŭ, pli bone esprimite, la „nigra laboro”. Krome multaj homoj pluvivas per kreditoj kaj ŝuldoj.

Ŝtataj ŝuldoj pligrandiĝas

En la jaro 2005 la pagobilanco havis negativan saldon de 9,8 miliardoj da usonaj dolaroj, en 2006 8,8 miliardoj. Ekde la jaro 1993 tiu deficito estas konstanta fenomeno. Ekonomikistoj unuavice kiel kaŭzon konsideras la nerealisman kurzon de la kroata kunao. En la periodo 1995-2005 la averaĝa kurzo rilate al la dolaro kreskis je 13,7 % kaj rilate al la eŭro je 9,5 %. Neniu kroata registaro akceptis devaluton de la kunao kiel rimedon por sanigi la komercan bilancon.

Samtempe la eksterlanda ŝuldo okobliĝis, atingante sumon de 30,2 miliardoj da dolaroj. Kelkjare la ŝuldoj superis 80 % de la MEP. Plia nefavora fakto estas la pli ol triobliĝo de la ŝtata buĝeto, kiu atingas sumon de elspezoj de 87,9 miliardoj da kunaoj. La buĝeto inkluzivas novajn kostojn, kiel sana kaj pensia asekuroj. Publika konsumado en Kroatio en la lastaj jaroj superis 50 % de la MEP, tro granda ŝarĝo por la kroata ekonomio.

Turismo, ĉefa pozitiva faktoro

Pozitivaj tendencoj videblas en la turismo. La nombro de tranoktadoj de turistoj jare kvarobliĝis ĝis 51 milionoj (inter kiuj 46 milionoj estas eksterlandanaj). La valutaj enspezoj de la turismo atingis 7,4 miliardojn da dolaroj. Okazis grandaj investoj en konstruado de aŭtoŝoseoj. Unuflanke tio kaŭzis pliajn ŝuldojn kaj ŝarĝojn, sed aliflanke estis uzitaj enlandaj laborfortoj kaj kapacitoj. La rektaj eksterlandaj investoj en Kroatio kreskis 14,2-foje ĝis 1,3 miliardoj da eŭroj, sed mankas investoj en tute novaj fabrikoj.

Kroatio tiel fariĝis lando de kontraŭdiroj. Unuflanke estas multekostaj investoj en infrastrukturo kaj aliflanke malbonaj perspektivoj por la loĝantaro. La Monda Banko riproĉas al Kroatio malĝustan disdividon de la nacia produkto. La privatigoj de 1990 perdigis kelkajn centmilojn da laborlokoj kaj kreis amason da senlaboruloj sen perspektivoj. Surbaze de privilegiaj kondiĉoj ekestis, sen multe da laboro, peno kaj mono, nova klaso de riĉuloj. Post la sanigo de la plimulto de la bankoj per mono de la impostpagantoj, sekvis ilia privatigo al fremdaj proprietuloj, kiuj transigas la profitojn eksterlanden. La bankoj allogas la loĝantaron per malaltaj interezoj (pli favoraj, ol por entreprenoj) kaj tiel kreskigas la ŝuldecon. Multaj eksterlandaj firmaoj malfermis novajn komercajn centrojn, pligrandigante la konkurencon kaj samtempe stimulante la konsumadon. Ekzemple, kroatoj havas, malgraŭ sia ekonomia malpotenco, pli da aŭtomobiloj, ol iuj ajn loĝantoj de la Eŭropa Unio, sed pli necesaj bezonoj estas neglektataj.