Eseo

Sidante en pudingo, mi alvokas miajn savantojn!

Taŭga esprimo, mi pensas, apud la kutimaj „sidi en peĉo, kaĉo, merdo”, por esprimi embarason, konfuziĝon. Mi estis embarasita, kiam mi konstatis, ke ne ĉiu pensas pri sama afero, kiam li aŭdas la vorton „pudingo”. Se mi aŭdas la vorton, mi pensas pri iu flava, vanilita, duonsolida, do ŝanceliĝema, dolĉa manĝaĵo, nevarma, varmeta aŭ malvarma deserto, ŝutita sur teleron aŭ ankoraŭ ripozanta en ujeto vitra, porcelana, kartona, plasta aŭ en granda poto, atendanta esti elkulerita de frandemul(in)o. Brito tamen, pensas pri tute alia afero ... Kaj tamen, la vorto „pudingo” estas unu el la plej internaciaj, ĉar mi trovis ĝin en multege da lingvoj, iom transformita iufoje, sed ĉiam rekonebla, eĉ en la japana, kaj ĉina, kaj slovaka, kaj rusa, kaj nederlanda, franca, itala, hispana. Tiel mi do malkovris, ke la bona Dio, tamen en iu kolera momento, kiam li, en Babelo, decidis: „Ni malleviĝu do, kaj Ni konfuzu tie ilian lingvon, por ke unu ne komprenu la parolon de alia” (Gen 11.7), ne nur zorgis, ke la homoj parolu diversajn lingvojn, sed ankaŭ – kaj tio pli malofte estas rimarkata – ke ili uzu samajn vortojn por paroli pri malsamaj aferoj, kaj tiel plej efike konfuzu unu la alian!

Nun estus interese esplori, ĉu la kuracilo de tiu dia damno, Esperanto, sukcesis vere liveri rimedon por eliri el tiu mizero, por restarigi la interkompreniĝon ... ĉar ankaŭ en Esperanto ekzistas la vorto „pudingo”. En la praktiko mi konstatis ... ke ne, ĉar ĉiu verdstelulo uzas la vorton laŭ (kaj kun) la signifo, kiun ĝi havas en lia nacia lingvo ... sed ... li ne nepre pravas farante tiel! Ekzistas ja normlibro(j), kiu(j)n ĉiu verdstelulo estas supozata obei. Minimume oni obeu ja la Fundamenton, pri PIV oni ja povas diskuti! Estas do interese esplori la tutan situacion ... kvankam mi ne flegas la iluzion, ke mi ŝanĝos la kutimojn kaj rekondukos la gregon sur la ĝustan rektan vojon!

Sed ni eble komence reiru al la vorto sankciita de la dek-kvina regulo de nia dek-ses-linia dekalogo, al la universala tutmonda vorto pud(d)ing. Laŭ la esploroj, aŭ inspirita sonĝo, de iu dokta filologo – li estu honorata – la etimo de la naciaj vortoj estas la angla pudding, kiu mem etimologie rilatas al malnovĝermana pud, kiu signifis „premi ion, kunpremi ion”. Jes, ja, la origina maniero por prepari iun ajn pudingon estis, ke oni plenigis iun tolan sakon (tukon aranĝitan kiel sako, per kunligado de la kvar anguloj) per kaĉo el lakto, faruno kaj/aŭ diversaj aliaj aferoj kaj ke oni metis la fermitan sakon (fermitan per ŝnuro aŭ firma ligado) en bolantan akvon. Cetere ankoraŭ nuntempe iuj pudingoj estas prefere tiel preparataj (vidu la biblion de Aŭgusto Escoffier). En tia maniero oni ankaŭ plenigis (purigitajn, mi esperas) bestajn intestojn (post forpreno el la besto, kompreneble) per io (ekzemple miksaĵo de viando, spicoj kaj sango) kaj preparis ilin en la sama maniero. Jen la klarigo, ke la angla vorto pudding indikas ankaŭ iujn specojn de kolbasoj, kaj ke la sangokolbaso en Francio ricevis la nomon boudin. Cetere tio estas la etimo de la esperanta nomo „budeno”!

Ni komence esploru la naciajn pudingojn, kaj, ĉar la angloj ja estis sufiĉe grandanimaj por transdoni sian vorton al la tuta homaro, ni unue esploru la anglajn, la boanglajn (kiuj precipe troviĝas en Usono) kaj la eksfianglajn (kiuj precipe manĝiĝas en Aŭstralio) pudingojn. La aŭtoritata deca oksforda vortaro konas precipe du signifojn: 1. Mola aŭ iom rigida miksaĵo de bestaj aŭ legomaj ingrediencoj, speciale miksitaj aŭ enfermitaj en faruno aŭ alia farunecaĵo, kuirita per boligado, vaporumado aŭ bakado; 2. Intestoj de porko ktp, stufitaj kun avenfaruno, sango ktp. Alia aŭtoritata verko, la Norma Vortaro de Funk kaj Wagnalls (ofte nomata Collier), havas iom alian opinion. Ankaŭ ĝi du signifojn citas: 1. Dolĉigita kaj gustigita deserto el mola manĝaĵo, kutime faruneca; 2. Intesto plenigita de spicita viando, sango ktp kaj kutime boligita aŭ stufita. La boangla, usona, vortaro prestiĝa, la Webster, donas malsamajn difinojn en la luksa eldono kaj en la popoleca. Por riĉaj doktuloj pudding estas dolĉa deserto, dika kaj mola, tipe konsistanta el faruno kaj lakto kaj fojfoje fruktoj; por plebano temas pri deserto de mola, spongeca aŭ denskremeca konsisto. Estas do fakte sufiĉe da malsamopinieco inter tiuj diversaj difinoj. Rapida vizito al la angla Vikipedio instruis al mi, kaj mi tendencas kredi ĝin, kvankam mi neniam manĝis sangokolbason kiel deserton, ke por anglo pudding estas sinonimo de dessert.

Por nederlandlingvanoj la nederlanda lingvobiblio dekretas, ke pudding estu 1. Pasto el faruno aŭ pecigita pano, lakto, ovoj, rengraso ktp boligita aŭ bakita en stana muldilo, kaj petas, ke oni komparu kun plumpudding: 2. Miksaĵo de faruneca substanco (rizo, maizamelo, grio aŭ similaĵo) kaj lakto aŭ kremo kun gustigaĵoj, aŭ ankaŭ fruktsuko pretigita kun aglutinilo kaj, post malvarmiĝo, servita kiel deserto. Ĝi aldonas, ke en 1668 la signifo estis: pasto el faruno, rengraso ktp metita en tukon kaj boligita.

Ni restu, provizore, ĉe la ĝermanidoj. La granda, dika, dudek-kvar-voluma Brockhaus mirigis min! El ĉiuj konsultitaj verkoj ĝi estas la plej moderna, ĉar ĝi ŝajne konas nur la pudingon el plej moderna tempo. Komence ĝi deklaras, ke la vorto devenas de la malnovfranca boudin, kiu (prave) signifas „kolbaso”, kaj tiam daŭrigas: normale pere de pudingpulvoro – prete miksita produkto (plej ofte el amelo kaj gustigaj elementoj) – farita dolĉaĵo, kiun oni miksas malvarme aŭ miksas kaj poste boligas. Iom mirigas min, ke Brockhaus ne diras, kun kio oni ĝin miksas! Supozeble la dietpudingo miksiĝas kun akvo, la normalpudingo kun lakto?

Ĉe la francoj la vorto estas konata, sed tamen iom konsiderata fremdvorto. La bofrancoj (ili loĝas en Valonio) kontraŭe tre bone konas ĝin, kun la signifo, kiun ĝi havas en la nederlanda. Laŭ Larousse pudding aŭ pouding estas deserto sukerita surbaze de faruno, sukero kaj butero en samgrandaj kvantoj, kaj ĝi estas garnita de fruktoj. La angla pudingo, aŭ plumpudding, estas karakterizita per uzado de bova graso. La Petit Robert, kiu ĉe doktuloj ĝuas plej bonan reputacion, distingas inter pudding kaj pouding. Pudding estas torto surbaze de faruno, ovoj, bovograso kaj sekvinberoj ofte parfumita per alkoholaĵo = plumpudding. Pouding estas maldelikata torto farita de bakistoj surbaze de malfreŝiĝinta pano. Mi aldonu, ke mi konstatis, ke ne ĉiuj francoj eĉ konas la vorton pudding, sed jes ja flan. Sed ... mirige, nia estimata Escoffier ne uzas en sia libro, ankaŭ ne en la franca, la kategorion flan, sed abunde la kategorion pudding (en iuj receptonomoj li uzas la vorton flan).

La hispana sendiskuta aŭtoritato, la Réal, oficiala klariga vortaro de la hispana lingvo, konas pudin, aŭ pudín, en du signifoj: 1. Dolĉaĵo, kiu prepariĝas el biskvitoj aŭ pano metitaj en lakton kaj kun sukero kaj sekaj fruktoj; 2. Simila plado, ne dolĉa. Kaj utile eble estas aldoni la difinon de flan: Deserto, kiu prepariĝas el ovoflavaĵoj, lakto kaj sukero kaj kuiriĝas en bolbano, en iu muldilo, ĝenerale kovrita de karameligita sukero.

Kaj kio nun pri nia internacia „pudingo”? La Fundamento de Esperanto, en sia Universala Vortaro, ne konas pudingon. Sed jam en la unua oficiala aldono de la Akademio ĝi aperas. Tio tamen ne multe helpas nin, ĉar la aldonoj estas nur simplaj vortoj, sen la kvin kutimaj tradukoj nacilingvaj de la Fundamento. Sed, feliĉe, „pudingo” aperas en la vortaro de Kabe, kun la difino: „angla dolĉa manĝaĵo, preparita el faruno kaj sekvinberoj”. Eble la recepto estas iom tro simpligita, sed almenaŭ estas klare, pri kio temas. Por Verax „pudingo” nur povis esti sinonimo de „pudingŝtono”: „rokaĵo konsistanta el ŝtonetoj aglomeritaj en cimento” (malfacile digestebla!). Tia petro, malgraŭ facilanimaj vortaristoj, kiuj baptas ĝin pudingo, devus nomiĝi „konglomeraĵo” (aŭ eble „psamito”).

Nia PIV, kiu ĉe mi vere ne ŝimiĝas en la libroŝranko, diras ke „pudingo” estas „deserta plado, miksaĵo el faruno, ovoj, graso, sukero, boligita en pelvo, bakita aŭ vaporkuirita”. Trafas min, ke ankaŭ en tiu ĉi difino mankas iom da likvo, laŭ mi. Tamen do, nepre estas klare, ke la ĉefingredienco ne estas lakto! Iom stranga estas ankaŭ la pudingujo, la pelvo, kiu en sia propra difino tute ne eksplicite mencias sian apartenon al la kuireja ilaro! Por mi pudingo troviĝas inter flaŭno kaj torto spongeca, rilate firmecon de konsisto, do precipe la rolon de lakto. Pudingo pli libere moviĝas ol sponga torto, eĉ ol babao, iomete kiel ventro de gaja dikulo, kiam li ridas.

Konklude: temas pri tuta familio de falsaj amikoj, pri tuta falsa amikaro! Estus logike, ke esperantistoj, en sia vortuzo, restu ĉe la PIV-a difino! Prefere oni uzu la vorton „pudingo” do por deserto, kies ĉefa ingredienco estas faruno kaj kiu prepariĝas en muldilo kaj ne iĝas firma torto. La pladoj, „falsaj pudingoj”, kies ĉefa ingredienco estas lakto, estu nomitaj „flaŭnoj”. Atentu! Ne kaptiĝu en la reton de alia falsa amiko, nome „flano”, ĉar ĝi estas tre vasta nocio laŭ PIV: „ĉiu plata, maldika, rondforma bakaĵo el pasto”. Kion mi komprenis (kaj nederlande komprenas) sub „pudingo”, nepre en Esperanto estas „vanila flaŭno”. Por la tre nutrigaj nedolĉaj pladoj kun ĉefa ingredienco iu viandaĵo oni povas uzi ekzemple „(banboligita) miksopoto” ... Avantaĝo estas, ke oni esprimos sin pli klare, eĉ se ankoraŭ multaj diversaj manĝaĵoj grupiĝos sub unu sola nomo.

Ĉu nun pro tiu malklareco ni devos „sidi en sakaĵoj sub cindro” kaj pensi, ke nia lingvo malsukcesis pro manko de precizeco? Ne! Tute ne! La ebleco esprimi sin malprecize, malklare estas nepra karakterizo de ĉiu nacia lingvo kaj devas nepre ekzisti ankaŭ en Esperanto! Pensu jam pri la vortoj „afero”, „aĵo”, „io”. Ili estas la plej ekstremaj vortigoj de malprecizeco, sed tamen absolute ne malhaveblaj en iu ajn lingvo. La vorto „pudingo” do estas, eĉ laŭ sia PIV-a difino, kolektiva vorto (kolektivovorto), kiu indikas multajn diversajn aferojn, kiujn oni povas precizigi per pli malvastsencaj vortoj aŭ per aldonaj adjektivoj. Ilustre sekvu la tradukoj, kiujn mi proponus por la 70 pudingoj de Escoffier. En la libro ĉiu el ili nomiĝas „pudingo”, sed mi ŝanĝis la nomojn de tiuj, kiuj ne respondas al la esperanta signifo de „pudingo”. Se vi deziras la receptojn, konsultu la libron (La kuirlibro de la klasika kuirado) en via lingvo, ĉar sendube ĝi estas tradukita en ĉiujn seriozajn lingvojn (krom unu).

Amela rizpudingo, Amerika pudingo, Arenberga pudingo, Bohema pudingo, Bova pudingo angla, Bovaĵa pudingo, Bovaĵ-bovrena pudingo, Bovaĵ-ostra pudingo, Brazila pudingo, Buduarbiskvitpudingo, Ĉokolada rizpudingo, Diplomatpudingo, Elfreĝina pudingo, Fromaĝa panpudingo, Frukta diplomatpudingo, Fruktopudingo angla, Glaciaĵpudingo, Griopudingo, Griopudingo angla, Griopudingo krema, Jorkŝirpudingo, Kabinetpudingo, Kastria pudingo, Klermonta pudingo, Kolbasetpudingo angla: Angla kolbasetmikspoto bolbana, Krema rizpudingo: Krema rizkaĉo, Krempudingo: Krema flaŭno, Kustardpudingo, Malakova pudingo, Malvarma pudingo, Mari-Roza pudingo, Medolpudingo, Migdala angla pudingo, Migdala pudingo, Miramarpudingo, Muslinpudingo, Neselroda pudingo, Nudelpudingo freŝa, Panpudingo, Panpudingo angla, Panpudingo franca, Panpudingo skota, Pizopudingo, Pompudingo, Prunpudingo angla, Rizia pudingo, Rizpudingo, Rizpudingo angla, Rolia pudingo, Sagupudingo angla, Sagupudingo, Saksa pudingo, Saksona ŝaŭmpudingo, Sejmurpudingo, Sufleo hinda, Sufleo kaŝtana, Sufleo kun citrono, Sufleo laŭ Denizo, Sufleo likvora, Sufleo reĝa, Sufleo reĝina, Sufleo regnestra, Sufleo senzorga, Sufleo vezuvia, Ŝafpudingo, Tapiokopudingo angla, Tapiokopudingo, Varma gria pudingo, Vermiĉelpudingo.