Politiko

Ĉu Al Gore meritas pacpremion?

Kiam la Nobel-komitato anoncis, ke la iama usona prezidanto-kandidato Al Gore kaj la Interregistara Panelo pri Klimataj Ŝanĝiĝoj (IPCC) ricevis la pacpremion por la jaro 2007, medio-aktivistoj en multaj landoj ekĝojis. Sed ĉu Al Gore meritas tiun premion? Kiamaniere li agas por paco? Tiajn demandojn la aŭtoro de la suba artikolo starigis la 8an de novembro 2007 al Ole Mjøs, la estro de la Nobel-komitato pri paco.

Tuj korektas Mjøs: la ĉi-jara premio estas donata kune al IPCC pro ĝia scienca laboro pri klimatŝanĝiĝoj kaj al Al Gore pro lia ega laboro por disvastigi la konojn produktitajn de IPCC. Laŭ Mjøs temas ne pri nova difino de paco. Jam en 1904 ricevis organizaĵo pacpremion, same kiel tiuj, kiuj batalis por homaj rajtoj, kontraŭ nukleaj armiloj aŭ en 1970 eĉ pro provoj plibonigi gren-produktadon.

Stabiligi la klimaton

Nenio tia troviĝas en la testamento de Alfred Nobel de 1896, kiu teorie estas la bazo de premia aljuĝo. Tamen laŭ Mjøs, nepre necesas reinterpreti la intencon de la testamento: ĝuste tion faras la Nobel-komitato jam de la komenco. Cetere la nocio „paco” estas larĝa kaj konstante redifinata. Fakte, en sia oficiala anonco pri la ĉi-jara pacpremio, la Nobel-komitato deziras „kontribui al pli forta fokusado pri metodoj kaj decidoj necesaj por stabiligi la klimaton kaj malpliigi la minacon kontraŭ la homara sekureco”.

La Nobel-komitato pri paco konsistas el kvin homoj, elektitaj por minimume ses jaroj de la norvega parlamento. La reguloj pri elektoj de tiuj homoj postulas, ke ili reprezentu la variecon politikan de la norvega parlamento. La estro, Ole Mjøs, estas ano de la kristana popola partio (politike centra). Tamen, ĉar troviĝas en la Nobel-komitato reprezentanto de la dekstra partio, kiu ĝenerale neas la gravecon de klimataj problemoj, leviĝas la demando, ĉu la aljuĝo de la premio okazigis apartajn diskutojn. Mjøs diplomate rifuzis publikigi la internan traktadon survoje al la decido, lakone dirante: „La decido de la Nobel-komitato estis unuanima”.

Akademiaj premioj

Kial cetere tiu ĉi Nobel-premio tiom gravas? Mjøs atentigas, ke laŭ la oksforda vortaro la Nobel-pacpremio estas la plej fama premio en la mondo. Li listigas tri klarigojn. Unue, la Nobel-pacpremio apartenas al la familio de akademiaj premioj: la kvar aliajn Nobel-premiojn (pri medicino, fiziko, kemio kaj literaturo) aljuĝas svedaj akademioj. Tiel aperas sinergio inter fameco kaj valoro de la premioj. Due, la Nobel-premio havas longan historion: la unua estas aljuĝita en 1901. Trie, la listo de prestiĝaj laŭreatoj plifirmigis la prestiĝon de la premio mem.

Cetere, laŭ Mjøs, pli kaj pli estiĝas intereso pri la pacpremio el ekster Eŭropo. Kiam pasintjare Mohammad Yunus el Bangladeŝo ricevis la premion, li fariĝis heroo ne nur en sia lando sed ankaŭ en tuta Azio. Tiel, ekde la 1970aj jaroj, la pacpremio pli kaj pli internaciiĝas.

Ne indas demandi al Mjøs, kiu povus esti la venontjara nobelpremioto. Sed pri la ĉi-jara premio li diras: „Atendu kelkajn jarojn, kaj vi vidos, ke eble ne estus tute stulte doni pacpremion al tiuj, kiuj provas solvi klimatŝanĝiĝojn”. Evidentas, ke, laŭ Mjøs, la ĉi-jara premio tute akordiĝas kun la spirito de Alfred Nobel. Verŝajne ankaŭ en la estonteco troviĝos inter la premiitoj tiuj, kiuj laboras por verda paco. Ĉu eble Greenpeace?

Alfred Nobel estis svedo, kiu riĉiĝis pro siaj industriaj eltrovaĵoj, i.a. dinamito. Sen heredonto, li verkis detalan testamenton pri la disdivido de sia mono kaj pri la kvin premioj. Kvar el la premioj estas deciditaj de svedaj akademioj, dum la pacpremio estas decidita de komitato elektita de la norvega parlamento. Kial Norvegio? Kiam Nobel mortis en 1896, Norvegio estis sub sveda administracio, sed kun propra parlamento. La parlamentanoj decidis nenion rilate la eksteran politikon de Svedio-Norvegio: tion rajtis nur la sveda parlamento. Nobel opiniis, ke norvegaj parlamentanoj estus pli neŭtralaj ol la svedoj por aljuĝi la pacpremion. Kvankam Norvegio sendependiĝis de Svedio en 1905, la aljuĝo de la pacpremio restis tasko de la norvega parlamento.

Ĝis la 1a de februaro kolektiĝas nomproponoj en la Nobel-instituto en Oslo. Proponojn rajtas prezenti nur membroj de naciaj parlamentoj kaj registaroj, membroj de internaciaj kortumoj, profesoroj universitataj, antaŭaj Nobel-premiitoj, kaj kelkaj aliaj. En la lastaj jaroj la Nobel-komitato ricevas ĉ.180 nomproponojn. Dum la unua kunveno en februaro, la kvin membroj de la komitato rajtas aldoni nomon, se la nomo de la aktuala kandidato ne jam troviĝas en la listo. Poste laboras la Nobel-instituto por havigi al la komitato la necesajn informojn pri la kandidatoj. La komitato ne publikigas, kiel ĝi interne laboras kaj kiel ĝi decidas. Ne gravas, kiom da homoj proponis la saman nomon. Se unu membro de la komitato malkonsentas kun la plimulto, li/ŝi rajtas elpaŝi el la komitato. Tio malofte okazis, plej laste en 1994, kiam komitatano malkonsentis, ke Arafat ricevu la pacpremion. Ĝenerale la decido estas unuanima kaj publikigita meze de oktobro. La Nobelpremia ceremonio okazas ĉiam en Oslo la 10an de decembro, mortodato de Alfred Nobel¹.

1. Vidu ankaŭ la artikolon Alfred Nobel: nobelo inter la sciencistoj kaj lingvistoj en MONATO 2006/12, p. 19.