Arto

Kinejoj kaj ciferoj: rekonkereto en Hungario

Pri „la fina venko de Holivudo” mi skribis en 1995 ĉi-revue (MONATO, 1995/6, p. 19), citante ŝrumpajn ciferojn pri kino en Eŭropo kaj Hungario. Ĉu 12 jarojn poste ni havas kialojn por pli optimismi pri la lando, kiu jam en 1988 pioniris per la filmo Mefisto kun profesia dublado en Esperanto?

Unue: filmojn nuntempe oni facile aĉetas sur DVD-disko, eĉ elŝutas el la reto ... se hazarde ni tamen volas ĝui filmon en tradicia maniero, kien do iri en Hungario por fari tion? Tutlande restas ĉirkaŭ 500 kinejoj: sepono de la kvanto antaŭ 20 jaroj. En la ĉefurbo mem la kinejoj en 1985 nombris 257; en 1995 ili estis 51; nuntempe restas en Budapeŝto trideko da projekciejoj, kies triono estas kinejaj kompleksoj en aŭ apud grandaj aĉetcentroj. Elstaras nur la plursalonigo kaj arkitektura renovigo de kvin tradiciaj, urbocentraj kinejoj, inter aliaj la mita Corvin, kies apudejo estis grava batalloko dum la revolucio de 1956.

Mia artikolo en 1995 viziis ian formorton de la kino hungara, profite al filmoj usonaj. Tamen, nun videblas, ke ĝuste la jaroj 1994-95 reprezentis malpinton por la hungara kino, kun 20 resp. nur 9 hungaraj filmoj premierantaj, kiuj interesis 286 000 resp. 323 000 spektantojn (1,8 % resp. 2,3 % de ĉiuj kinejaj vizitoj en la koncernaj jaroj). Post drama refalo de kinejo-frekventado – preskaŭ 36 milionoj en 1990, sed nur ĉirkaŭ 15 milionoj en 1992 (por 10 milionoj da loĝantoj) –, la ordo de grandeco poste restis la sama, kun osciloj, kvankam ekde 2001 denove rimarkeblas malkresko, ĝis 11,6 milionoj en 2006.

Do, averaĝa hungaro vizitas kinejon iom pli ol unu fojon jare. Por kompari eŭrope: meza franco faras tion jare 3,2 fojojn, dum la sama cifero por Hispanio estas 2,8; por Britio 2,6; por Italio 1,8, kaj por Germanio 1,7.

Kompense, la ĉiujare prezentata dudeko da hungaraj filmoj estas pli kaj pli populara. Kiam leĝo pri filmoj ekvalidis la 1an de aprilo (ja, ĝuste tiudate) de 2004, ministro pri kulturo István Hiller esprimis la deziron, ke la tiama proporcio de 5-6 % da vizitoj al hungaraj filmoj kresku ĝis 20 %. Lia deziro nun proksimas al plenumiĝo: en 2005, jaro de 17 novaj hungaraj filmoj, 1,67 milionoj elektis filmon propralandan (13,8 % de ĉiuj vizitoj), sed por 2006 la koncernaj ciferoj estis jam 24 filmoj, 2 milionoj, kaj 17,24 %. Inter la 20 plej spektitaj filmoj de 2006 troviĝis ne malpli ol kvin hungaraj. La rekord-buĝeta (ĉ. 8 milionoj da eŭroj, dekoblo de la averaĝo) kaj spektakla „Amo kaj libero”, datrevena filmo pri la revolucio de 1956, rikoltis pli ol 400 000 spektantojn, same kiel la komedio Sekso kaj nenio alia.

Preter sekaj ciferoj, impresas la kreskanta translima spektebleco de hungaraj filmoj en normalaj distribu-retoj (aŭ almenaŭ „artkinejoj”). Diversgrade sed atentinde popularis jenaj filmoj, kiujn ankaŭ mi mem rekomendas: Sensorteco (de reĝisoro Lajos Koltai, 2005, laŭ la romano de Nobel-premiito Imre Kertész), la originale bizara Kontrolo (Nimród Antal, 2003), la lugubra Taksidermio (György Pálfi, 2006), aŭ la animacia filmo La oka distrikto (Áron Gauder, 2004).