Libroj

Inspira antologio

Inter la disponeblaj eldonaĵoj en Esperanto estas kreskanta nombro da poeziaj antologioj. Sur miaj librobretoj troviĝas pluraj. Krom la impona jubilea Esperanta Antologio, kompilita de William Auld, mi havas naciajn poemarojn: hungara, ĉina, germana, angla ktp. Nun mi havis la okazon esplori pli novan nacian antologion – ĉi-foje el Brazilo. Por mi la sperto estis ekscita kaj spirite riĉiga, ĉar laŭ pli ol unu aspekto ĉi tiu verko estas unika. Sylla Chaves, unu el la du kompilintoj, tiel klarigas sian motivon:

Mia intenco ne estas prezenti plian poemaron, verkitan de pluraj lertaj poetoj, ĉar jam ekzistas sufiĉaj. Nek pruvi, ke Brazilo meritas elstaran lokon en la Esperanta Parnaso. Mia celo estas pli ambicia. Mi volas montri, ke inter brazilaj poetoj (esperantistaj aŭ ne) estas multaj, kiuj, krom belecon ankaŭ celas la ekeston de pli bona mondo malpli egoisma, pli paca, pli justa, pli tolerema, pli racia kaj pli amika de la naturo, kiu nin ĉirkaŭas.

Tiun ĉefan celon (ĉar la kompilintoj havas du aliajn), la poemaro abunde plenumis.

La poemaro estas dividita en du sekciojn. La unua konsistas el 118 originalaj poemoj en Esperanto; la dua – el 189 esperantigitaj el la portugala. Por kolekti tiom grandan elekton, Sylla Chaves kaj Neide Barros Rego serĉis en ĉiu ŝtato de tiu grandega Federacio, inter esperantistoj kaj neesperantistoj. Tio, certe, estis kolosa tasko, kiun oni povas nur admiri kaj laŭdi. Plie, la kompilintoj aldonis al la libro portretojn kaj mallongajn biografiojn pri la plimulto el la inkluditaj poetoj, kune kun notoj pri ĉiu poemo. Kvankam ambaŭ organizintoj mencias la spiritisman fonon de siaj familioj (kaj mi demandas min, kiel okazas, ke tiom da brazilaj esperantistoj estas tiel influitaj?), ili montras siajn toleremon kaj malfermitecon, per tio, ke en la kolekto estas prezentata ĉiu tipo kaj ideologio, trovebla en tiu vasta lando: tio estas ne nur spiritisma, sed ankaŭ ateisma, katolika, baptista, presbiterana, socialisma, maldekstrula kaj dekstrula. Multaj el la poetoj estas alte edukitaj, aliaj malpli aŭ tute ne. Ĉi tie troviĝas poemoj, kies aŭtoroj sekvas la riĉan tradicion de la klasika poezio de Portugalio, el kie devenis la lingvo kaj la prapatroj de multaj brazilanoj. Kaj inter la originalaj esperantaj poemoj, kaj en la tradukitaj estas veraj literaturaĵoj, verkitaj de elstaraj poetoj, bone konataj de la esperantistaro: Geraldo Mattos, Leopoldo Knoedt (eĉ pli renoma kiel tradukisto¹), Sylla Chaves mem, kaj Neide Barros Rego mem ktp. En la sekcio de tradukitaj poemoj estas reprezentataj kelkaj el la plej gloraj kaj famaj brazilaj poetoj, kiuj meritas esti konataj, ne nur en sia hejmlando, sed en la tuta mondo.

Tamen ĉe granda parto de la poemaro ne temas pri altaj literaturaĵoj. Estas ja inkluditaj belegaj sonetoj (antikva poezia formo, kiu ankoraŭ estas ŝatata de multege da poeziamantoj), sed ankaŭ simplaj, tamen sinceraj, versaĵoj, infanpoemoj, kantoj, naivaj kaj kortuŝaj versetoj, faritaj de malavantaĝuloj, kripluloj, malriĉuloj, blinduloj, ritmoj de sambo kaj baião, gaŭĉeskaj rimoj, popularaj troboj, humuraĵoj. Inter tiuj poetoj de la popolo estas homoj blankaj, nigraj, de indiĝena kaj de miksita raso. Ĉar Brazilo estas teritorio de enmigrado, ĝiaj loĝantoj devenas de multaj eŭropaj kaj neeŭropaj landoj kaj etnoj. Ĉiuj havas ion por kontribui al la bunta kultura teksaĵo de tiu fascina parto de la mondo – mondo nova, sed samtempe geologie kaj etne antikva.

Inter la literaturoj de la latinidaj lingvoj, monde konataj estas tiuj en la franca kaj itala. Malpli konata ekster la landoj de la antaŭa portugala imperio („la mondo, kiun Portugalio kreis”, laŭ la titolo de iama kajera publikigaĵo) estas la ne malpli respektinda kaj antikva literaturo en la lingvo de Gil Vicente kaj Luís de Camões. Tiu literatura tradicio de Portugalio daŭras ankoraŭ kun la verkaro de poetoj, kiel Jorge de Sena, kaj romanisto, kiel José Saramago, portugalo, naturalizita brazila. (La sonetoj de Geraldo Mattos kaj de diversaj aliaj originalaj kaj tradukitaj poetoj, kies poemoj aperas en ĉi tiu kolekto, memorigas min pri la verkaro de la grandaj portugalaj poetoj, kiujn mi studis, kiam mi estis juna.) Sed kiam la portugala lingvo estis transportata de la unuaj koloniizantoj al Brazilo, ĝi travivis tion, kion Ŝekspiro nomis „mara ŝanĝo”. Ĝi eksterordinare riĉiĝis sub la influo de la indiĝenoj (el kies idiomoj la brazila portugala lingvo pruntis multege da terminaro: planta, arba, besta, birda, ktp), la afrika kulturo de la antaŭaj sklavoj, la abundaj mirindaĵoj de la naturo, la inventemo kaj imago de la heterogena popolaro, kunigita kaj kune fandita en la krisolo de la nova nacio kun novaj ideoj kaj konceptoj. El ĉio ĉi estiĝis la mirinde esprimoplenaj lingvo, literaturo, muziko kaj danco de Brazilo, la memnomita lando de „ordo kaj progreso”.

Tamen, ne ĉio en la historio kaj hodiaŭa socio de Brazilo estas bela kaj gaja. La poetoj, reprezentataj en ĉi tiu kolekto, ne preteratentas la pli malhelajn kaj malĝojajn epizodojn kaj aspektojn de la vivo: la periodon de la militaj diktatoroj, la brutuligon de infanoj, la mizeron kaŭzitan de senpluveco kaj diluvoj, minacon de klimataj ŝanĝoj, detruon de la praarbaroj, la suferojn de loĝantoj en la faveloj, la tristan memoron kaj heredaĵon de la sklaveco, la diskriminacion, la maljustecon kaj la malegalecon. Kontraŭ tiaĵoj la poetoj protestas kaj plendas. Kelkaj estis malliberigitaj aŭ maldungitaj dum la jaroj de la diktaturo, ĉar, evidente, en ĉiuj landoj la diktatoroj (pensu pri Hitlero, Stalino, Franco, Pinochet) pli timas, punas kaj persekutas la poetojn kaj la trobadorojn – la „gerilanojn de la gitaro”, kiel nomis ilin iu argentina kantisto.

Sed kvankam en ĉi tiu poemaro troviĝas kelkaj malĝojaj kaj eĉ malesperaj (malmultaj!) poemoj, la plimulto respegulas optimismon, esperon, humuron, ĝojon, plezuron en la naturo, kaj kontenton pri la vivo.

Surprize multaj el la poetoj, kies poemoj estas tradukitaj, estas ankaŭ esperantistoj kaj partoprenas la noblajn sentimentojn de la iniciatinto de nia kara lingvo. Estas mirinde, kiel tiom da brazilanoj tiom bone parolas, rimas kaj kantas en la zamenhofa lingvo, ke oni preskaŭ havas la impreson, ke ili naskiĝis samtempe esperantlingvanoj kaj portugallingvanoj. Eble oni ne devas tro miri pri tio, ĉar la du lingvoj posedas sufiĉe multe da simileco. Iu iam eĉ asertis, malprave, sed ne tute sensence, ke „Esperanto estas la plej moderna el la latinidaj lingvoj”.

Mi intencis citi kelkajn el la poemoj en la kolekto, sed mi sentas, ke tio estus iom diskriminacia. Ĉiuj estas interesaj, kvankam ne ĉio povas esti nomita granda poezio. Poemoj de kvar el la poetoj, kiuj estis nomumitaj „princoj de la brazilaj poetoj”, aperas en la tradukita sekcio de la verko, nome Olavo Bilac, Alberto de Oliveira, Olegário Marianno kaj Guilherme de Almeida. En piednoto mi mencias la esperantan tradukon de La Luzidoj fare de Knoedt. La poemo n-ro 109 estas elpreno el la longa verko Homara (ne Homera!) Epopeo de Sylla Chaves, kiu klarigas: „(la poemo) havas la saman formon de La Luzidoj, sed malan sintenon, ĉi tie kontraŭa al glavoj, mondestroj kaj herooj klanaj”. Mi nur volus komenti, ke la aŭtoro de tiu nacia epopeo de Portugalio ne nur verkis bombastajn militemajn versaĵojn, sed ankaŭ teneran poezion, kiel la belegan soneton Mia milda anim'. Legantoj komparu kun ĝi la sonetojn (originalajn kaj tradukitajn) en ĉi tiu antologio.

Dum legado de la libro mi iom bedaŭris, ke la kompilintoj ne inkludis la portugallingvajn originalojn de la poemoj en la tradukita parto. Mi ĝojis do, kiam mi legis en la „Vortoj de Sylla” je la fino de la verko, ke oni intencas publikigi la duan volumon kun la titolo Poesias escolhidas (Elektitaj poemoj) do Parnaso Brazileiro de Esperanto. Tio certe eĉ pli valorigos jam valoran verkon.

Konkludo: Unu el la plej inspiraj ĝis nun eldonitaj naciaj esperantaj antologioj. Dum ankoraŭ ekzistas tiaj poetoj kaj trobadoroj, restas espero por la homaro kaj la mondo!

Se vi ŝatas poezion, nepre aĉetu ĝin.

Sylla Chaves kaj Neide Barros Rego (kompilintoj): Brazila Esperanta Parnaso. Eld. Oportuno, Rio-de-Ĵanejro, 2007. Proksimume 350 paĝoj ne numeritaj. Sen ISBN.

1. Leopoldo Knoedt kiel tradukisto: Krom la tradukoj en ĉi tiu kolekto, vidu, ekzemple, liajn imponajn versiojn: La Luzidoj de Camões (eld. Fonto), kaj A raça menina (La infana raso) de William Auld (eld. Fonto, kaj sur retpaĝoj de Esperantlingva Verkista Asocio).