Lingvo

LINGVO KAJ BELETRO

Rezulto de preseraro

Inaŭgurinte mian interretan paĝon www.gmverda.com.br, mi devis komenci prepari pli da tekstoj por ĝiaj partoj lingva kaj beletra.

Mi amoplene okupiĝas pri la beletra, kaj mi tien inkludis mian poemon 134a soneto por Nejma, kiun laŭdis Marjorie Boulton eble pro la du lastaj versoj cititaj de ŝi (inter rektaj krampoj la dek du antaŭaj):

[La trista sperto de soleco vundas
la koron iam plenan de feliĉo:
ho kiel bele, kiam amoriĉo
tra spacoj papilias kaj hirundas! ...

La ĝojo de la povraj nur sekundas
kaj, eĉ pasanta, restas nur postiĉo:
ni kaptas ĝin, ni kredas ĝin sufiĉo,
sed ĝi dimanĉas, kaj neniam lundas!

La vivon trapenetras agonioj,
kiujn ne sekvas morto, sed simptomoj
de larĝa morto, ŝiraj kiel krioj,

sed estas saldo post amorpogromoj,]
ĉar amoveno nin estigas dioj,
kaj amoperdo nin refaras homoj!...

Tiu poemo, verkita en la 21a de aprilo 1985 kaj eldonita de Gersi Alfredo Bays (La libro de adoro, p. 63. Chapecó: Fonto, 1985) memorigis min pri alia soneto (Arĉoj, p. 100. La Laguna: Stafeto, 1967), kies du tercetoj estas citataj de William Auld en unu el liaj libroj (Enkonduko en la originalan literaturon de Esperanto. Saarbrücken: Iltis, 1979), en kiu la vosto de komento transformiĝas en vorton de kometo.

Tie li skribis en la paĝo 98 (inter rektaj krampoj la ok antaŭaj versoj):

La sugestio de lia lingvaĵo jam randas la neeblecon ĝin traduki (pri kiu ni multe aŭdas, sed malofte vere renkontas). Kaj tio ŝuldiĝas al lia kuraĝa fido pri la efektiva semantika enhavo de niaj lingvaj elementoj, kiuj sub lia plumo kvazaŭ ekprenas propran vivon kaj ekflugas. Tio estas adekvata al la potenco de lia vizio en tiuj cikloj, kie liaj tropoj foje forlasas la limojn de la prudento kaj soras propraimpete:

[Sen fuĝi de ĉi tiu, mi kreos mian teron,
kaj metos ĉion tie kaj murdos ĉion, kio
nigrigas mian tagon kaj lumas la vesperon
kaj min priŝtelas ĉiam de la malmulta mio:

lum' kaj tenebro, samaj en tim' kaj energio,
ĉar vidi arbon lume, kaj ombre nur desperon
trudas al ni konstante, en turnoj de nenio,
kapablaj por mezuri destinon kaj ĥimeron...]

Mi volas maron nudan de plaĝo, bark', insulo:
la nuran premangoron de vento kaj nebulo
sen kajo por eliri kaj varfo por alveni ...

La mar' de vivo: suno en pruo sen gvidmapo,
kun vorto de komento remanta al fora drapo,
? kie la semo putras en la dezir' poleni!

Libron en la mano, mi ne tuj remetis ĝin sur la etaĝeron, sed distre komencis foliumi ĝiajn paĝojn, kiuj fluigas dolĉan mielon sub miaj okuloj, sed mia participomanio perverse puŝis ilin dufoje al eraroj inter la relego de plej multaj aliaj senpekaj paĝoj.

La unua misglito trovita aperas en la paĝo 83, kiu citas parton de poemo de Dinwoodie, unu el la kunaŭtoroj de Kvaropo. Auld tie skribas:

Persona malfeliĉo de Dinwoodie estis, ke li kaj lia amata edzino ne sukcesis naski infanon; kaj el tiu privata tragedio li kreis ankaŭ potencajn versojn:

El mia kor' formortis la agito:
tenere fingron el manet' mi tiris,
kaj turnis min al la soleca lito,
el kiu nur en sonĝo mi eliris
. Ĉar nur en sonĝopovo labirinta
etulon kontraŭ noktdanĝer' mi gardis;
nur sonĝe la vizaĝon mi rigardis,
vizaĝon de l' infan' neniam ekzistinta.

Unue laŭdi: la tri sinsekvaj rimoj en kor for mor estas ondoj de tia agito ...

Kaj nun mispaŝis Dinwoodie en la lasta citita vorto: ekzistinta. La kaŭzo de lia eraro estas ĉi tie kaj ordinare la malĝusta koncepto, ke participo estas ia verboformo, kiu indikas la tempon pasintan, estantan kaj venontan kiel ĉiu alia verboformo: ekzistanta estus la ĝusta participo. Sekve de tio, li imagis, ke tie li esprimis tion, kion klare esprimus adjektiva frazo:

nur sonĝe la vizaĝon mi rigardis,
vizaĝon de l' infan', kiu neniam ekzistis.

Ni povus eĉ pensi pri iela tiranio de la rimo: estis al li necesa rimo en -inta! ... Tio tamen neniel pravigus rektan sencan eraron, ĉar tie estas vere dirata io tute absurda en la kunteksto de la poemo:

nur sonĝe la vizaĝon mi rigardis,
vizaĝon de l' infan' kiu ĝis nun ekzistas.

Mi bazas min en la ideo, ke Esperanto estas lingvo absolute kohera, kies precipa regulo esceptas nenion: kio validas por unu, tio validas por ĉiu ... Mi do pruvos mian kritikon per ordinara analogio, kiu funkcias en ĉiuj lingvoj de la mondo, dum infanoj lernas la aŭdatan libron sen ia ĝia instruo, sed en Esperanto ĉiam pro ĝia reguleco. Mi ekzemplas per mia tiam trijara Viktor, kaj nun post du monatoj kvarjara, kiu diris al la patrino, kiu demandis ion de li:

Eu sabo (mi scias).

Evidente, ĝis tiu tempo ne estis konata de li la neregula formo eu sei [eŭ sej]. Li rezonis tre simple: se bater (bati) faras eu bato (mi batas), saber (scii) faras eu sabo (mi scias) ... Mi aŭdis kaj aplaŭdis, sed ne korektis, ĉar li ne eraris: legitime li uzis formon, kiu ekzistas en la sistemo, kiu estas lingvo en la menso, sed ne en ĝia normo, kiu estas lingvo en la buŝo (ĝis la fino de la 15a jarcento la portugala havis pli ol cent anomaliajn verbojn, kiujn la tiamaj infanoj reĝustigis krom la nunaj solaj dek sep).

Kaj nun al la antaŭaj reloj.

Analogio instruas nin: se vivinta estas homo post la vivo, sekve ne plu vivanta kaj do mortinta, ekzistinta estas homo post sia ekzisto, sekve ne plu ekzistanta ... Krome, se neniam mortinta egalas al plu vivanta, neniam ekzistinta egalas al plu ekzistanta, Dinwoodie ne diris tion, kion li pensis, kaj tre verŝajne nekonscie li diris tion, kion li sopiris: tiranio de tragedio ...

Verŝajne Dinwoodie kabeis pro la participoj ...

La dua misglito trovita aperas en la paĝo 89, kiam William Auld komencas sian studon pri la arto de Marjorie Boulton. Ĝi estas la dua en la libro, sed la unua, kiun mi trovis. Tie li skribas:

Unuavice imponas tutsimple la volumeno de ŝia produktado; efektive, ŝi estis, precipe dum la kvindekaj jaroj, versmaŝino; kaj se kelkfoje ŝi kapablis eldoni malpli sukcesan poemon, tamen la kvantego de la vere sukcesintaj verkoj estas grandega.

Mi ne longe diskutos ĉi tiun participon, sed nur diros, ke sukcesinta estas io post la sukceso, kaj post la sukceso venas ignoro kaj forgeso: sukcesanta estus la ĝusta participo! Kaj denove la eraro devenas de la sama misinterpreto de la participoj, kaj Auld imagis al si, ke tie li esprimis tion, kion klare esprimus adjektiva frazo:

... la kvantego de verkoj, kiuj vere sukcesis, estas grandega.

Kaj mi ripetas, ke ne kulpas tiuj multaj, kiuj miselektas la participojn, favorante la estintan formon, kiam pli ĝusta estus la estanta, ĉar kulpas la manko de bona instruo pro manko de bonaj reguloj.

Tiujn mi donas ĉi-sekve, kaj bonvolu pardoni mian modestecon:

-anta: dum iu aŭ io -as / dum iu aŭ io -is / dum iu aŭ io -os.

-ata: dum iun aŭ ion -as / dum iun aŭ ion -is / dum iun aŭ ion os.

-inta: post ol iu aŭ io -as / post ol iu aŭ io -is / post ol iu aŭ io -os.

-ita: post ol iun aŭ ion -as / post ol iun aŭ ion -is / post ol iun aŭ ion -os.

-onta: antaŭ ol iu aŭ io -as / antaŭ ol iu aŭ io -is / antaŭ ol iu aŭ io -os.

-ota: antaŭ ol iun aŭ ion -as / antaŭ ol iun aŭ ion -is / antaŭ ol iun aŭ ion -os.

Aŭ eĉ pli simple, ĉar tie ni vidas, ke la rolantoj (ies) diverĝas:

-is: antaŭ la parolo (vi faris: antaŭ ies parolo)

-inta / -ita: post la fakto (farinta / farita: post ies faro).

Bonan digeston aŭ afablan konteston, kara geleganto!