El mia vidpunkto

Fido kaj skeptiko

Ĉu ankaŭ vin ĉagrenas la ekscesa misuzado de interreto? Uzurpis ĝin jam delonge krimuloj ĉiuspecaj (nelaste teroristoj), trompuloj kaj reklamistoj, kiuj plenŝtopas niajn elektronikajn poŝtkestojn, proponante gigantajn mongajnojn aŭ miraklajn medikamentojn. Multaj homoj, kiuj uzas ret-servojn de bankoj, devis sperti bankrotiĝon, ĉar oni elspionis iliajn kontojn kaj forĝiris la tutan bonhavon. La polico devis instali kaj konstante pligrandigi specialajn komisionojn por persekuti ret-krimojn, de infan-pornografio ĝis ekonomia trompado.

Facile trovi

Pli nova maniero misuzi la reton estas manipuli tekstojn en libere alireblaj enciklopedioj, ekzemple Wikipedia (ne Vikipedio, la Esperanto-versio!). Origine sendube estis bona ideo, kompili por mondvasta uzado tian senpagan elektronikan servon. Se oni serĉas informojn pri iu ajn temo, preskaŭ ĉiam oni trovas ilin tie. Laste nepino mia havis la taskon, por lernejo prepari referaĵon pri inventado de telefono. Niaj ordinaraj leksikonoj prezentis nur malmultajn indikojn, do ni serĉis helpe de Google (Guglo) en interreto – kaj jen, en Wikipedia aperis ampleksaj tekstoj kun pluraj interesaj fotoj. Sed, ho ve! La artikoloj estis verkitaj sufiĉe konfuze kaj ĥaose, tiel ke estis malfacile eltiri la necesajn informojn kaj faktojn. Tradicia enciklopediisto certe hontus pri tiaj tekstoj ... Krome, kiel ni kontrolu, ĉu la enhavo estas ĝusta? Ankaŭ por tio ne sufiĉis niaj informlibroj.

Ĉiuj ŝajne fidas al Guglo kaj Wikipedia, intertempe ankaŭ ĵurnalistoj. Dum kongreso de germanaj ĵurnalistoj juna redaktorino serioze demandis pli aĝan kolegon: „Kiel do vi reserĉadis antaŭ ol ekzistis Guglo?” Ni junaj ĵurnalistoj lernis, ke neniam ni fidu al nur unu fonto, ankaŭ ne nepre al enciklopedio, ĉar ankaŭ en ĝi povas aperi eraraj aŭ nesufiĉaj informoj. Ĉiu el ni povas testi tion, kontrolante kion tia verko skribas pri Esperanto ... Certe, ofte ankaŭ en pasinteco ĵurnalistoj pekis, citante nur unu fonton, sed nuntempe en amaskomunikiloj gravas ne plu fidindeco, sed rapideco. Do oni guglas kaj tuj pludonas trovitan informon, ne kontrolante ĝin.

Misfamigo kaj kalumnio

Kiam temas pri ordinaraj aŭ eĉ bagatelaj aferoj, oni povas ridi pri tioma naiveco, sed okazas ankaŭ, ke tiamaniere oni misfamigas aŭ kalumnias homojn. Drasta ekzemplo pri tia misago estis manipulo de la reto fare de anonimulo, kiu nomis sin „Tonay”. Li distrumpetis mensogojn pri Bilaval Bhutto Zardari, filo de la murdita pakistana eksĉefministro Benazir Bhutto. Sub lia nomo en Facebook li skribis falsajn asertojn, kaj grandaj britaj, kanadaj kaj aŭstraliaj gazetoj simple transprenis tiujn „informojn”, ĝis la servo Facebook riglis la falsaĵon.

Biografioj en interreto estas tre ŝatata kampo de falsantoj, ne malofte koncernatoj mem verkas (legu: manipulas) siajn biografiojn. En la okazo de Bhutto oni supozis interalie, ke intervenis la pakistana sekreta servo. Tia supozo ne estas senbaza, ĉar oni scias, ke en multaj ŝtatoj oni faras tion. Konate estas, ke usonaj registaraj instancoj misinformis la publikon pri la Irak-milito.

Fenomeno ne nova

La fenomeno tamen ne estas nova; ankaŭ antaŭ apero de interreto oni manipulis. Krome historiistoj kaj ĵurnalistoj tradicie estas plej fervoraj kopiantoj kaj plagiatantoj. Ili simple transprenas asertojn de aliaj, kaj daŭras ofte jardekojn aŭ eĉ jarcentojn, ĝis oni malkovras la verajn faktojn. Antaŭ 30 jaroj germana komunik-sciencisto esploris amaskomunikilojn laŭ uzado de fontoj kaj konstatis, ke en 85 elcentoj de ĉiuj kontrolitaj kontribuaĵoj la aŭtoroj bazis sin sur nur unu fonto, kiun ili ne kontrolis, do ne re-serĉis. Nun tamen, pro ĝia rapideco, interreto aldonas novan tenton kaj novan riskon por neseriozaj ĵurnalistoj. Por seriozaj validas plu la gvidlinioj kaj maksimoj de objektiva ĵurnalismo: skeptiko kaj distanco pri kaj al ĉio kaj ĉiu. Ni lernis, ke ni demandu al fakuloj, se ni mem kaj iuj fontoj ne scias, ne povas scii la verajn faktojn. Sed tio ja povas daŭri, oni bezonas tempon por trovi taŭgan fakulon. Kion do fari, se la ĉefredaktoro postulas, ke la artikolo aperu tuj, en la morgaŭa eldono de la gazeto?

Kiel do amaskomunikiloj povas (el)uzi la avantaĝojn, kiujn donas interreto? Ĝi ne povas respondi ĉiujn demandojn, sed eventuale helpi, ke oni pli bone kaj trafe formulu siajn demandojn – al fakuloj. Kaj por ĉiu el ni, ankaŭ neĵurnalistoj, devas esti klare, ke al interreto oni ne povas fidi senplue.