Ekonomio

BANKOJ

Kreditkrizo daŭras

En septembro 2007 la klientoj de Northern Rock, malgranda brita banko, specialisto pri hipotekaj kreditoj, enviciĝis por repostuli siajn mondeponojn. Estis la unua okulfrapa efiko de tutmonda financa krizo, kiu jam de pluraj monatoj minacis kaj havis efikojn multflankajn.

Kvankam pro la okazaĵoj ĉe Northern Rock la – precipe usondevena – krizo pli vaste diskoniĝis ĉe la publiko, ĝiaj problemoj havis iom alian originon. La normala proceduro estas, ke banko kolektas la ŝparmonon de siaj klientoj kaj per tiu amasigita kaj relative stabila kapitalbazo donas al aliaj klientoj pli longdaŭrajn pruntojn garantiitajn per hipoteko je la financita nemoveblaĵo. Northern Rock tro rapide ekspansiis kaj la mondeponoj de ĝiaj klientoj ne sufiĉis. Tial ĝi laŭbezone pruntis monon ĉe aliaj bankoj, proceduro kvazaŭ aŭtomata kiam la financa merkato estas stabila. Tamen, kiam la brita rentonivelo altiĝis, la banko konfrontiĝis al duobla problemo. Unue, ĝi devis pagi al la aliaj bankoj renton pli altan, ol ĝi ricevis pro la pruntoj, kaj do perdis; due, pro la pli alta rento la hipoteka merkato iĝis pli riska. El tio rezultis, ke Northern Rock perdis la fidon de la aliaj bankoj kaj restis senmona. La klientoj – kiuj ne forgesis, ke la brita registaro en 1991 lasis bankroti BCCI, bankon kun parte krima, sed ankaŭ parte tute honesta klientaro – rapidis por repostuli sian ŝparmonon. Finfine, Northern Rock estis ŝtatigita kaj tiel savita.

Aĉetstimulado kun katastrofaj sekvoj

Posedi sian propran domon en multaj landoj estas konsiderata la plej efika protekto de la familio. Tiel ankaŭ estas en Usono, sed antaŭ kelkaj jaroj tie ekregis ia eŭforio en la doma merkato kaj, kredante ke la domprezoj senĉese altiĝos, la bankoj tro facile donadis monpruntojn. Se la pruntoprenanto ne kapablos repagi, la valoro de la domo ja sufiĉos por kompensi la bankon. Al tiu facilanima konduto aldoniĝis agresemaj, eĉ trompaj vendopraktikoj de makleristoj, kiuj enspezis laŭ la nombro de subskribitaj kontraktoj kaj ne atentis la realan situacion kaj pagkapablon de la pruntoprenantoj. Estis ekzemple ofertitaj pruntoj kun tre favora rento kaj do malgranda monata repago dum la komencaj jaroj, aŭ kun rento varianta laŭ la merkataj cirkonstancoj, dum klientoj kredis, ke la rento kaj repago estos fiksaj dum la tuta pruntoperiodo.

Pro la nesufiĉa kontrolo de la kvalito de la pruntoprenantoj, la risko je nepago jam estis altiĝanta. Dum la lastaj jaroj aldoniĝis pliaj danĝeroj: pruntoprenantoj pro la ekonomia krizo perdis sian laboron kaj devis kontentigi sin per malpli alta salajro aŭ restis senlaboraj; por aliaj la monataj repagoj ege kreskis post la fino de la favora komenca periodo kaj pro la ĝenerala altiĝo de la rentonivelo. Rezulte, ke usonanoj amase malkapablis fari siajn monatajn repagojn kaj estis eligitaj el siaj domoj. Laŭ iu statistiko 1,25 milionoj da personoj inter aŭgusto 2007 kaj aprilo 2008 perdis sian loĝejon. Pro la multaj vendataj domoj la domomerkato kolapsis. Kvankam ekzistas pluraj kontrolinstancoj, kiuj estus devintaj preventi tian katastrofon, neniu el ili efike funkciis. Ankaŭ la usona registaro tro malfrue kaj tro apatie intervenis por limigi la damaĝojn.

Ne nur usonaj, ankaŭ eŭropaj suferoj

Laŭ tradiciaj bankaj principoj tia grandskala disdonado de hipotekaj kreditoj ne estus ebla. La sumo de la hipotekaj pruntoj (kaj kreditoj ĝenerale), kiujn banko rajtas doni, dependas de la sumo de la kapitalo de la banko, do almenaŭ teorie ekzistas iu „bremso”. Tiun limigon la bankoj ĉirkaŭiris vendante, laŭ komplika proceduro, la pruntojn al aliaj financaj institucioj. Tiel la pruntoj malaperas el la bilanco de la banko, liberiĝas kapitalo por denove doni pruntojn, kiuj denove estas vendataj ktp. La pruntoj finfine alvenas ĉe spekulantoj kaj aliaj bankoj, kiuj tute ne havas rilaton kun la originaj pruntoprenantoj. La risko de nepago estas kovrita interalie de kreditasekuro, sed evidentiĝas, ke tiu asekuro ne estis tute sekura.

La unua grava viktimo ne estis usona, sed eŭropa: Industriekreditbank (IKB), je 38 % posedaĵo de germana ŝtata bankogrupo KfW, donis grandegan krediton al investgrupo, kiu per tio aĉetis usonajn hipotekajn pruntojn. Tiuj pruntoj perdis sian valoron, sekve de tio IKB riskis kolapsi kaj KfW – malrekte la germana ŝtato – devis interveni por savi ĝin. Dum la postaj monatoj aperis similaj perdoj ĉe aliaj ŝtataj bankoj, sed ankaŭ ĉe privataj kaj aliaj eŭropaj (kaj kompreneble ankaŭ usonaj) bankoj. Ankoraŭ nun kelkfoje monate iu banko anoncas perdegon, parte atribuitan al usonaj hipotekoj. Restas enigmo, kial eŭropaj bankoj amase investis en tio kaj kial restis malefikaj la protektomekanismoj.

Bankoj ne lernas pro siaj eraroj ...

La 24an de januaro 2008 la franca banko Société Générale – la tria plej granda banko de Francio kaj naŭa de la mondo – anoncis perdon de 7,1 miliardoj da eŭroj. 4,8 miliardoj estis kaŭzitaj de malsukcesinta spekulado de unu oficisto de la banko. La afero tre similas al okazaĵo el 1995, kiam oficisto de Barings kaŭzis perdon de proksimume unu miliardo da eŭroj (malfacilas akurate kompari la tiamajn valutokurzojn) kaj tiel bankrotigis sian bankon (MONATO, 1995/5). Diferenco estas, ke en 1995 temis pri oficisto en fora filio de malgranda banko, laboranta apenaŭ kontrolate, dum en 2008 la oficisto laboris en pariza ĉefoficejo de bankego. Kiel en 1995 la estroj asertas, ke ili nenion sciis kaj estis trompitaj de oficisto sole aganta. Tamen, estas pluraj indikoj, ke ĉi-foje la estroj klare sciis, kion faras la oficisto, kaj eĉ ricevis avertojn de aliaj bankoj pri riskegaj transakcioj.

La malemo de la bankoj pruntopreni inter si pro tio ankoraŭ pligrandiĝis kaj devigis la centrajn bankojn pli interveni kaj disponigi, eĉ kontraŭvole, monon al endanĝerigitaj bankoj.

ABN AMRO

Lasta granda banka afero – kiu ĝis nun ne vere kaŭzis problemojn, sed pri kiu oni eble parolos dum la venontaj monatoj kaj jaroj – estas la batalo por transpreni la grandan nederlandan bankon ABN AMRO. Tiu banko jam delonge serĉis eksterlandan partneron. En marto 2008 la brita Barclays faris oferton por transpreni ĝin; tiel ekestus la plej granda eŭropa bankogrupo. Jam estis preparataj la administraj formalaĵoj por definitivigi la transakcion, kiam unu monaton poste venis oferto de tri aliaj bankoj: la belga-nederlanda Fortis, la brita Royal Bank of Scotland kaj la hispana Santander. La tri havis la intencon dispecigi ABN AMRO kaj dividi la plej interesajn partojn inter si. Barclays plialtigis sian oferton ĝis 67 miliardoj, sed vane. Post longa disputado la triopo akiris ABN AMRO je prezo de preskaŭ 71 miliardoj da eŭroj.

La batalo pri ABN AMRO ekis komence de 2007, kiam la etoso rilate al fuzioj kaj transprenoj ankoraŭ estis eŭforia kaj kiam abundis mono. Dum 2007 la situacio draste ŝanĝiĝis, sed neniu el la ofertantaj bankoj volis cedi. Kiam en oktobro 2007 la triopo finfine gajnis, precipe Fortis nur malfacile trovis la monon por pagi sian parton de la aĉetprezo. Nun okazas la intertraktadoj por decidi, kiu parto de ABN AMRO iru al kiu el la partneroj. Dum la venontaj du-tri jaroj tiuj partoj devos esti integritaj en la respektivaj banksistemoj. Fakuloj demandas sin, ĉu la integriĝo facilos kaj ĉu finfine estos iu pozitiva financa rezulto por la akciuloj. Jam estas konataj la perdantoj: 10 000 ĝis 20 000 oficistoj ne plu estos bezonataj.

Kromaj efikoj

Dum pluraj jaroj la negoco de dubaj hipotekaj kreditoj kaj la provoko de entreprenaj restrukturadoj estas ŝatata okupo de spekulantoj kaj aliaj financistoj. Ĉar tiu merkato iĝis malpli alloga, ili serĉis pliajn agadkampojn, interalie komercadon de manĝaĵoj kaj biokarburaĵoj. Tio estos temo por alia kontribuaĵo.

Hipoteka pruntado laŭ biliga proceduro

La diagramo montras la erojn de tipa biliga strukturo. Gravas noti, ke ne ĉiuj biligoj estas samaj; tamen la diagramo montras la kutimajn partoprenantojn en tia strukturo. Jen la ĉefaj:

Emisianto – Speciala ento, protektita kontraŭ bankroto, kreita por faciligi la biligon kaj por disponigi la bilojn al investantoj.

Pruntodonanto – Ento, kiu kontraktas kaj financas pruntojn, kiuj povas esti vendataj al alia ento por biligo. Tiam pruntodonantoj ricevas kontantan monon kaj kurtaĝon. Fojfoje la pruntodonanto havas kontrakton kun makleristo. Pruntodonantoj povas esti bankoj aŭ ne-bankoj.

Hipotekomakleristo – Agas kiel interpersono inter la pruntodonanto kaj la pruntoprenanto. Li ricevas makleraĵon kiam la prunto estas kontraktita.

Servisto – Ento respondeca por kolekti la repagojn de la pruntoprenantoj kaj por transdoni tiujn pagojn al la emisianto, kiu distribuos ilin inter la investantoj. La servisto estas kompensata per kurtaĝo je la volumo de la servitaj pruntoj. Li havas la devon maksimumigi la transpagojn de la pruntoprenantoj al la emisiantoj. Li okupiĝas pri postrestantaj repagantoj kaj vendo de hipotekitaj nemoveblaĵoj.

Investantoj – Ili aĉetas la diversajn bilojn emisiitajn dum la biliga proceduro. Ili financas la pruntojn kaj diversnivele portas la riskon de la pruntoj, kiujn ili aĉetas.

Taksad-agentejo – Taksas la komencajn riskon de la emisiitaj biloj kaj poste adaptas la taksojn surbaze de la repagoj kaj la realaj riskoj. Ĝiaj kriterioj influas la bazan strukturon de la biligo.

Sindiko – Ekstera ento, kiu prizorgas la interesojn de la investantoj en la biligo. La sindiko garantias, ke la biligo okazas laŭ la biliga interkonsento, ekzemple ke la servisto agas laŭ la interkonsentitaj kriterioj.

Garantia konsorcio – Administras la emisiadon de la biloj al la investantoj.

Kreditsekurigisto – Biligaj transakcioj povas inkluzivi kreditasekuron (por malgrandigi la kreditriskon de strukturo) disponigitan de sendependa ento en formo de kreditleteroj aŭ garantioj.