Eseo

Punkto de malekvilibrigo

Dum vizito al kuzo mia, kiu loĝas en najbara lando, kaptis mian atenton libro en la angla lingvo kun la titolo Tipping Point. Ĉar la aŭtoro uzas ĉi tiun esprimon en iom malkutima senco, ĝi ne estas facile tradukebla, sed mi proponas la tradukon „Punkto de malekvilibrigo”. Poste mi provos klarigi, kion la verkisto celas.

La aŭtoro, Malcolm Gladwell [malkam gladŭel], estas ano de la redaktora stabo de la usona ĵurnalo New Yorker. Pli frue, li estis rubrikredaktoro pri komerco, scienco kaj medicino ĉe la ĵurnalo Washington Post.

Ne tre plaĉis al mi la stilo aŭ ĝenerala enhavo de la verko, en kiu Gladwell tamen prezentas almenaŭ tri konceptojn, kiuj ŝajnas al mi aparte interesaj kaj gravaj. Jen ili:

1. Ideoj, tendencoj, kaj socia konduko similas al virusoj. Ili disvastiĝas tra la socio kiel epidemio de kontaĝa morbo. 2. Socia situacio povas dum longa tempo resti stabila kaj neŝanĝita, sed subite simpla ago de unuopulo, aŭ de malgranda nombro da unuopuloj, aŭ enkonduko de unuopa nova faktoro sufiĉas por malekvilibrigi kaj transformi ĝin. 3. La ideala amplekso de bone funkcianta homa grupo estas ne pli ol 150 personoj.

Ne surprizas, do, la subtitolo de la libro: How little things can make a big difference („Kiel aĵoj etaj kreas diferencon egan”).

Ŝuoj

En sia enkonduko, Gladwell donas frapan ekzemplon. Temas pri la usona ŝumarko Hush Puppies (laŭvorte „silentaj hundidoj”). Tiuj ŝuoj estas faritaj el brosita svedledo kaj havas malpezajn spongokaŭĉukajn plandojn. Tial ili pli komfortas, ol elegantas. Sed ĉirkaŭ la fino de 1994 la entrepreno, kiu fabrikis la ŝuojn, troviĝis en stagna situacio.

La fabrikantoj demandis sin, ĉu ili ĉesu produkti la markon kaj enkonduku tute novan stilon. Sed tiam okazis io eksterordinara. Subite, en la kluboj kaj trinkejoj de la kvartalo Soho en Novjorko, la marko Hush Puppies ekfuroris en hipiaj rondoj. Post fulme mallonga tempo ŝajnis, ke preskaŭ tuta Novjorko volis porti tiujn ŝuojn. Du jarojn poste la ŝuoj aĉeteblis en ĉiuj butikumejoj en Usono.

Gladwell donas multajn aliajn ekzemplojn de tiaj epidemioj estigitaj de malgrandaj faktoroj, grupetoj aŭ unuopuloj: disvastiĝo de sifiliso en la urbo Baltimoro; populareco de iu televidprogramo por etinfanoj; epidemio de memmortigo pro imito inter junaj viroj en Mikronezio, ktp.

Biologo

Sed kio pri la teorio, ke 150 estas la maksimuma nombro da personoj por konsistigi ideale funkciantan socian grupon? Gladwell citas jenan eltiraĵon el skribaĵo de la evoluisma biologo S. L. Washburn [ŭoŝbern]: „La plej granda parto de la homa evoluo okazis antaŭ la estiĝo de la agrikulturo, kiam la homoj vivadis en malgrandaj grupoj en vizaĝ'-al-vizaĝa proksimo. Sekve, la homa biologio evoluis kiel adapta meĥanismo al kondiĉoj, kiuj grandparte ne plu ekzistas. La homo evoluis por havi fortajn sentojn rilate al malmulte da personoj, mallongaj distancoj, kaj relative mallongaj tempoperiodoj; kaj tiuj estas ankoraŭ la vivdimensioj, kiuj por li estas gravaj.”

La brita antropologo Robin Dunbar studis la antropologian literaturon, kaj konstatis, ke en ĝi daŭre aperas la nombro 150. Ekzemple, li konsideris 21 malsamajn sociojn de ĉasistoj-kolektistoj, pri kiuj ekzistas fidinda historia atestaĵo: de la Walbiri-popolo [ŭalbiri] de Aŭstralio ĝis la Tauadeanoj de Novgvineo, kaj de la Amasalik-popolo de Groenlando ĝis la Ona-popolo de Fuegio.

Taĉmentoj

Dunbar konstatis, ke la mezuma nombro de homoj en iliaj vilaĝoj estis 148,4. Simila cifero konstateblas ĉe militaj organizaĵoj. Dunbar asertas, ke ĝenerale efike funkciantaj bataltaĉmentoj ne povas esti multe pli grandaj ol 200 viroj. Membroj de la huteranaj religiaj komunumoj en Usono trovis, ke la plej bona kaj efika maniero administri homan grupon estas ĝin limigi al iom malpli ol 150 personoj.

Se estas pli ol tiu cifero, asertas iu huterano: „La homoj iĝas fremduloj unu al la alia.” Do, kiam la grupo proksimiĝas al tiu nombro, la komunumo disdividiĝas, kaj formas novan grupon. La eltrovaĵo de Dunbar povas esti instrua por ĉiuj homaj organizaĵoj.

Mondomilito

Kiel plia ekzemplo de la „virusa” disvastigo de ideoj eblas citi la kazon de la lingvo, en kiu estas redaktata ĉi tiu magazino. Dum la „franca” periodo de la lingvo, en la komencaj jaroj de la 20a jarcento, Esperanto – kreaĵo de unu sola homo, laborante sola – disvastiĝis kiel epidemio. Ne longe poste, ĝi suferis du gravajn frapojn, kiuj bremsis tiun disvastigon: nome la Ido-krizon kaj la unuan mondomiliton. En la periodo inter la du mondomilitoj, ĝi refoje komencis kreski, ĝis la dua mondomilito, kiu refoje malhelpis ĝian kreskadon. Dum la ĥaosa situacio, kiu sekvis la disfalon de sovetia komunismo kaj de Sovetio, Esperanto denove suferis. Estis periodo de relativa stagnado aŭ eĉ malkresko en landoj, kie ĝi dumtempe floris.

Nun tamen ŝajnas, ke nova faktoro eble perturbos la ekvilibron de tiu stagna periodo, nome Interreto. Iam iu unuopa esperantisto aŭ kelkaj esperantistoj kune havis la ideon ne nur uzi Esperanton kiel retpoŝtan komunikilon sed ankaŭ krei retpaĝojn en kaj pri Esperanto. Hodiaŭ la nombro de tiaj paĝoj, inkluzivantaj ligojn al lerniloj kaj lecionoj, multiĝas kiel benignaj virusoj. Ne plu estas laŭmode paroli pri „la fina venko”, sed eble ne estas tro optimisme paroli pri nova ŝanco por Esperanto danke al ĝia apero en Interreto kaj en la Tut-Tera Teksaĵo. Aŭ eble estiĝos nova malekvilibriga punkto, kiu igos la homojn konscii pri bezono de internacia lingvo.