Politiko

NOV-ZELANDO

Jam komenciĝis elektoj

Nepras parlamenta baloto en Nov-Zelando iam antaŭ la fino de 2008. Tiam la ĉefministro, s-ino Helen Clark [klak], kaj ŝia Laborista Partio, estos regintaj dum naŭ jaroj. Tamen la politika pejzaĝo ŝanĝiĝis post la lasta balotado en 2005. La Nacia Partio havas novan estron, la relative freŝan parlamentanon kaj eksan bankiston John Key [ĝon ki]; la Verda Partio havas novan kunestron en Russel Norman [rasl noman].

Cetere, komence de 2008 la ekonomio malboniĝis. La ĉefo de la nacia rezerva banko avertis, ke promesitaj reduktoj en enspezimpostoj povus pliigi inflacion. Aliflanke, en aprilo la ministro pri financoj Michael Cullen [majkl kaln] atentigis pri la atingoj de la registaro: rekorda dungiteco kaj senlaboreco de malpli ol 4 % dum kvar jaroj; pli favoraj laborleĝoj, inkluzive de kvar devigaj ferio-semajnoj, anstataŭ tri; altigoj de la minimuma salajro; plibonigo de la ŝtata akcidentkompensa sistemo, de pagata forpermeso por gepatroj de novnaskitoj, kaj de la leĝoj pri sano kaj sekureco ĉe laborlokoj; nova nedeviga ŝparsistemo por kuraĝigi ŝparadon por emeritiĝo; subteno por malriĉaj familioj; pli da elspezoj por sano, edukado kaj sociaj problemoj.

Ekonomia kresko

Krome kreskas kaj plivigliĝas la urboj, kiuj ŝajne stagnis en la 1990aj jaroj. Fakte Nov-Zelando ĝuis la plej longan periodon de ekonomia kresko dum la lastaj 60 jaroj. Meza jara kresko post 1999 estis je unu elcento pli ol la mezo de la landoj en la Organizaĵo por Ekonomiaj Kunlaboro kaj Evoluigo (OEKE).

Tamen restas problemoj: altaj interezoj, pliiĝantaj prezoj por manĝaĵoj, benzino kaj domoj. Rezulte kritikis la registaron la ĉefo de la Nacia Partio, John Key. Li aparte atakis la reaĉeton de la fervojoj kontraŭ miliardo da nov-zelandaj dolaroj. En 1993 la registaro, tiam estrata de la Nacia Partio, vendis la ŝtatajn fervojojn malaltpreze al eksterlanda kompanio, kiu intertempe malbone prizorgis la trajnojn kaj la trakojn.

Novaj leĝoj

Key kritikis ankaŭ novan leĝon pri financado de parlamentaj elektoj (por malpermesi anonimajn donacojn al politikaj partioj) kaj pligrandigon de la nombro de ŝtatoficistoj (por efektivigi novajn leĝojn). Li prezentis proprajn platformon kaj politikon, interalie: daŭre redukti la personajn enspezimpostojn; redukti la ministrejajn burokratarojn; plialtigi la edukajn nivelojn; investi por plibonigi infrastrukturon (vojojn, rapidegajn komputilajn retojn, elektropovon) kaj sciencan esploradon.

La partio ankaŭ modifis sian sintenon pri klimata ŝanĝiĝo. Antaŭe ĝi subtenis la opinion de la usona prezidanto Bush, sed lastatempe ĝi konstatis, ke „la mondo kaj ties konsumantoj pli kaj pli konscias pri mediaj aferoj, karbondioksida nivelo kaj tutmonda varmiĝo”.

Subteni familiojn

La ekonomikisto Chris Worthington atentigas, ke la netaj enspezoj de nov-zelandanoj daŭre kreskis dum la lastaj 15 jaroj. La registaro ŝanĝis impostojn por subteni familiojn, kio signifas, ke pliiĝis rimedo-transiro de riĉaj al malriĉaj tavoloj de la socio.

Tamen malgraŭ la atingoj de la registaro de Helen Clark, opini-sondoj en majo 2008 indikis, ke, se parlamentaj elektoj estus tiam okazintaj, la Nacia Partio venkus per pli ol 50 % de la voĉoj. Do estos interese vidi, ĉu tiu ĉi sinteno rezultigos malvenkon de la Laborista Partio de Helen Clark en oktobro-novembro.