Libroj

Li instruis la flandrojn legi poezion

En 1980 Rejna de Jong aperigis poemareton Divershumore, en kiu precipe unu poemeto min trafis:

Absurdaĵo

Ni ĉiuj parolas
la saman lingvon
la nederlandan.
Mi konas la vortojn,
sed mi ne komprenas.

Por distro
mi lernis Esperanton.

Nun mi komprenas
kelkajn
samlandanojn.

Tiu bildo (Esperanto kiel ponto inter samlingvanoj) venis en mian kapon, kiam mi re-legis la poemojn de Herman de Coninck De Lenige Liefde / La supla amo. Mi estas samlingva kiel li, mi ofte legadas – ankaŭ poezion; li plurfoje ricevis laŭdojn ĝuste pro sia poezio – sed neniam eĉ unu poemon lian mi legis, antaŭ ol Esperanto fariĝis inter ni pontolingvo.

Intence mi skribis „re-legis”, ĉar jam antaŭ iom da tempo, leginte la koncernan poemareton dulingvan, mi forsendis mian unuan reagon pri ĝi, sed en la misterojn de la moderna tekniko tiu recenzo perdiĝis. Verŝajne, nur estas gajno. Mi relegis la libreton, kaj mia opinio iom pli maturiĝis kaj fariĝis pli favora.

Por iom klarigi: Herman de Coninck (1944-1997) estis flandra poeto, eseisto, ĵurnalisto kaj eldonisto. Se Hendrik Conscience (aŭtoro de La leono de Flandrujo) estas konata kiel „la homo, kiu instruis al la flandra popolo la legadon”, pri Herman de Coninck oni diras, ke li instruis la flandrojn legi poezion. Kaj tion mi povas kompreni. Dum longa tempo – ankaŭ en mia Nord-Nederlandlingvejo – poezion oni verkis en ia kvazaŭa dialekto tute artefarita, kun multe da tipe „poeziecaj” esprimoj, parolturnoj kaj sonkombinoj. Kaj nur iom post iom tra pluraj baraktadoj plurgeneraciaj – unue ĉirkaŭ la 80aj jaroj de la 19a jarcento, poste en la 50aj jaroj de la 20a jarcento – kaj en Flandrio, do ĉirkaŭ la rondo, kie rolis Herman de Coninck, oni reiris al plene normala ĉiutaga lingvaĵo por verki poezion.

Tio povas eble efiki kiel averto kontraŭ tiuj esperantistoj, kiuj preferas por poezio ekspluati la plej nekonatajn vortojn. Vera poezio ofte estas verkata ĝuste en plej simplaj lingvaj rimedoj. Vidu Katulon en la latina, vidu Dante en la itala, vidu Goethe germane ktp. Ne-ĉiutageco vortesprima ne aŭtomate pruvas genion.

Herman de Coninck pledas por klara komunikada lingvaĵo, kaj teorie kaj poezie. Tion oni nomas „nov-realismo”. Ofte la „mi”-figuro de la poemoj estas persono iel konata, ne el komplika literaturo, sed el la ĉiutaga normala vivo. Kelkajn ekzemplojn mi ŝatas montri:

2 Unu horizonto

Unu horizonto rigardas klare
al la alia.
Ĉiuj aĵoj vidas la aliajn
kaj estas bone kiel familio je tablo
sciante: ĉiuj ĉeestas.
(p. 9)

Prave oni povas demandi sin, ĉu la cigno de la sekva poemo estu simbolo pri io. Sed – cito de de Coninck el paĝo 331 de Altijd weer vogels die nesten beginnen. Geschiedenis van de Nederlandse literatuur 1945-2005 (Ĉiam denove birdoj ekfaras sian neston: Historio pri la nederlanda literaturo 1945-2005) de Hugo Brems – „ĉu poezio estu sakrala aŭ ne, magia aŭ ne, estetika aŭ ne, efektive al mi komplete ne gravas. Sed ĝi minimume provu esti tia en maniero komprenebla. Kaj tial mi ĝojas pri la historia influo de la nov-realismo”.

4 Cigno

Flosas cigno
la bordoj tiras la akvon
streĉa
tiel ke ĝi nenion malkaŝas
pri siaj algoj kaj fiŝoj profunde
kiel deca vizaĝo
kaj okazas nenio
flosas cigno
kaj ĝi ne scias.
(p. 11)

La sekva poemo estas belega esprimo de amo: jen la dato – la loko (rivero, kiu naĝante spiraladas tra pejzaĝo) – ekkono intima pri la korpo de la amatino kontraŭ si – la eblo nomi ĉion realnome: „ŝiajn mamojn / nomi mamoj” – dustrofe sentruda priskribo pri amorado.

9 Fréderique
aŭ: Kiel mi fariĝis historiografo

La 20an de decembro 1965, la suno
hontruĝiĝas kiel franciskano.
La rivero svingas sin
per fortaj taliofrapoj tra la lando
kiel povosento tra reĝo.
Kaj mi daŭre amas Fréderique.
Ho, la sekretojn de ŝia korpo mi rajtis
scii, kaj ŝiajn mamojn
nomi mamoj, kvazaŭ famulon
rajtis nomi per la antaŭnomo.
Kaj fojfoje mi tutsimple
frapis ŝian pugon.

Ho kiel ŝi povis kuŝigi sian nedifineblaĵon
kontraŭ mi ĝis mi ĝin difinis
en kiso kaj ŝi diris:
Fréderique, saluton
kaj ŝi ĵetis sin en miajn pekojn kaj mi suriris
ŝin kiel kvar sezonoj kaj ŝi vivis
sub mi kaj fariĝis mondevento
en miaj brakoj kaj faris historion, mi
fariĝis historiografo.
(p. 16)

Jen per ege ĉiutagaj simplaj vortoj li elvokas la strangan econ, ke oni povas fariĝi eĉ ege laca, farante nenion: la dua strofo klarigas la kaŭzon: la „mi” ne povas ne ami. Kaj amon oni ja „devas” montri, ĉu ne? Alie oni ja ege laciĝas ...

17 Mi estas laca

Mi estas laca, mi hodiaŭ
vian mamon dekfoje
ne tuŝis [...]

Mi ne kredas ke mi tion kapablas:
ne ami vin. Drinki
kaj ne povi forgesi vin,
tion mi kapablas. Kaj ĉiutage iomete
morti, tiel ke ĝi finfine fariĝas
nur facila truko.
(p. 39)

Jam de post la klasika epoko fojfoje poetoj sentas la bezonon klarigi unue al si, sed ankaŭ al la legantaro, kio estas poezio. Same faras Herman de Coninck en serieto sub la moto „Ars Poetica”:

4 Ĵus mi renkontis

Ĵus mi renkontis la realon
kaj ŝi diris: „Saluton, kaj kiu vi estas?”
„Mi”, mi diris, „Ĉu eblas?”
„Ĉe mi jes”, ŝi diris.
Mi ja volis ami ŝin,
kaj tamen, ŝi estis tiel normala,
sed ŝi diris: „Kompreneble. Vidu,
la kampoj ne plu bezonas nebulon
por dormi
kaj ni ne enamiĝon por ami.”
Kaj tiam mi devis ridi.
„Vi tamen ja estas poeta
realo”, diris mi. Kaj ŝi:
„Jes, kompreneble, kion do vi pensis?”

Kaj mi longe rigardis ŝin, kaj pensis:
„Nun venas la somero en la landon
kaj multaj bildoj en mian poemon.
Mi volas dinamiti la lingvon al
evento al kiu multaj homoj
venas rigardi.”
„Jes, faru tion,” diris ŝi.
(p. 65)

Herman de Coninck estas poeto nepre leginda. Mi deziras al ĉi tiu eldono multan sukceson.

Herman de Coninck: La supla amo. Tradukis Lode Van de Velde. Eld. Flandra Esperanto-Ligo, Antverpeno, 2007. 158 paĝoj. ISBN 978 90 77066 32 4.