Aktuale

KRONVIRUSA PANDEMIO

Kiel nomi novajn variantojn?

Esploristo de la Universitato de Orienta Anglio, profesoro Mark Pallen, estis ano de laborgrupo de Monda Organizaĵo pri Sano (MOS) pri kreo de neŭtralaj nomoj de variantoj de SARS-CoV-2, la kaŭzo de la kovim-pandemio. Ĉi tie li priskribas, kiel li partoprenis en la teamo, kaj la kaptilojn, kiujn ili renkontis survoje, kaj kial MOS decidis pri grekaj literoj por novaj variantoj.

Pasintjare, ĉar nia ambicia studo pri la kokida intesta mikrobiomo preskaŭ finiĝis, mi celis krei centojn da bone formitaj latinaj nomoj por la novaj bakteriaj specioj, kiujn ni malkovris. Feliĉe, mi studis latinon en la lernejo, sed dum mi eniris la taskon, mi revarmigis sciojn, kiuj dormis dum pli ol kvardek jaroj. Rezulte mi pasigis parton de tiu somero entombigita en grekaj kaj latinaj lernolibroj kaj vortaroj. Kvankam mi komence kreis la novajn nomojn permane, kombinante latinajn kaj grekajn radikojn ene de kalkultabeloj, mi baldaŭ konsciis, ke ni povas aŭtomatigi ĉi tiun procezon per kreado de programoj, kio kondukis al elstara studo, en kiu ni kreis pli ol milionon da novaj nomoj por bakterioj.

Bakteriofaĝoj

Ĉi tiuj klopodoj altiris la atenton de mia kolego Evelien Adriaenssens, kiu invitis min aliĝi al laborgrupo kreanta novajn latinajn nomojn por 400 specioj de virusoj, kiuj predas bakteriojn (bakteriofaĝoj). Surbaze de mia sperto pri bakterioj, tio ne daŭris longe – sed decide tio tiam kondukis al invito aliĝi al laborgrupo kreita de MOS por krei neŭtralajn nomojn por variantoj de SARS-Cov-2.

Ĉi tiujn klopodojn kunordigis la virusologo Frank Konings, kiu gvidas la Laborgrupon pri Virusa Evoluado de MOS.

Geografiaj nomoj

La problemo, kiun ni alfrontis, estis, ke la sciencaj nomoj de variantoj (kiel B.1.617.2) estas sufiĉe malfacilaj kaj do la amaskomunikiloj kaj la publiko anstataŭe ekuzis geografiajn nomojn, depende de kie varianto estis unue malkovrita (ekzemple la Kent-varianto aŭ la brita varianto). Ĉi tio riskis kulpigi homojn asociitajn kun loko pri varianto, instigante ksenofobion. Krome uzado de geografiaj nomoj eble povus tro emfazi la gravecon de vojaĝaj limigoj kompare kun aliaj limigaj rimedoj.

Malfacile memorebla

Unu ideo, kiun ni komence priparolis, estis kodi la ecojn de varianto – ekzemple ĝia genlinio aŭ mutacioj – en vorton por ĝi. Sed ĉi tio kreus nomojn, kiuj sonas strange kaj estas same malfacile memoreblaj kiel la ekzistantaj nomoj. Mi atentigis, ke iuj novaj nomoj povus esti tute arbitraj (t.e. diri nenion pri la propraj trajtoj de varianto), sed tamen montriĝi utilaj. Mi proponis ankaŭ, ke ni eble povus krei nomojn kaj konsenti pri ili antaŭ uzo, same kiel okazas, ekzemple, kun la plano krei nomojn por ŝtormoj, kiel Ŝtormo Francisko, kie la aŭtoritatoj ĉiujare anticipe interkonsentas pri aro de nomoj.

Pratempo

Uzante mian sperton krei taksonomiajn nomojn por mikroboj, mi proponis, ke ni uzu grekajn aŭ latinajn terminojn de la pratempo, precipe ĉar ĉi tiu aliro alportas la avantaĝon de geografia kaj politika neŭtraleco, kaj ankaŭ transdonas senton de graveco kaj familiareco. Ĉirkaŭ tiu tempo mi estis invitita verki opinian artikolon por New scientist (Nova sciencisto), kie mi faris similajn rimarkojn.

Tamen ne ekzistis evidenta provizo de signifaj radikoj de la pratempo por nomi virusojn. Do, mi ekpensis, ke ni eble povus uzi nomojn de mitaj aŭ realaj roluloj el la pratempo eltiritaj el Metamorfozoj de Ovidio – ekzemple, la „apolona varianto” aŭ la „artemisa varianto”. En ĉi tiu etapo mi proponis ankaŭ, ke al variantoj de variantoj oni povus doni sufiksojn el la greka alfabeto, ekz. la varianto „Apolono-alfa” aŭ „Apolono-beta”.

Tamen ni rapide rimarkis, ke rakontoj el pratempo ofte estas trempitaj en perforto, do tiaj nomoj povus alporti nedeziratajn implicojn. Krome multaj jam estis uzataj kiel nuntempaj personaj aŭ komercaj nomoj. Sed la premo estis rapide atingi solvon. En kelkaj okazoj Frank starigis al mi la urĝan taskon krei multajn nomojn dum la nokto por prepari renkontiĝon la sekvan tagon kun koncerna aro de koncernatoj. Kiel vi povus atendi, mi ne dormis bone dum tiuj noktoj!

Fabrikitaj nomoj

Frue ni esperis nomi milojn da variantoj, anstataŭ nur manpleno da maltrankviligaj variantoj. Kreante nomojn por bakterioj, mi efike uzis klasikajn terminojn kombine, tiel ke se oni kunigis dek vortojn, ekzemple, por „kokido” en la unua pozicio kun dek vortoj, ekzemple, por „mikrobo” en la dua pozicio, oni povus akiri cent novajn nomojn de nur dudek radikoj. Do, mi provis rekombini komencajn kaj fermajn silabojn de centoj da latinaj kaj grekaj nomoj kun liga silabo „an” por krei milojn da eblaj nomoj, kiuj sonis „klasikaj”, sed estis tute fabrikitaj – do, laŭ ĉi tiu skemo, B.1.1.7 estus nomata la „varianto Alcanopa”.

Tamen montriĝis, post multe da serĉado en la reto, ke plej multaj tiaj nomoj, kvankam fabrikitaj, jam estas uzataj ie, ekzemple kiel varmarko aŭ eĉ kiel la nomo de fremda raso en fantazia universo – do ni restis kun nur kelkaj dekoj da uzeblaj nomoj.

Dum la aferoj antaŭeniris, niajn diskutojn partoprenis la tri grupoj GISAID, NextStrain kaj Pango, kiuj jam starigis sciencajn nom-skemojn por kronvirusaj variantoj. MOS fervore volis gajni interkonsenton de ĉiuj tri grupoj kaj zorge atentigis, ke nia proponota sistemo ne aperu anstataŭ, sed apud la ekzistantaj sistemoj. Ĉi tio signifis konsenti anstataŭ trudi solvojn.

Kaj do, kiam, dum decida kunveno de koncernatoj, ne senprudentaj obĵetoj leviĝis, ke miaj proponitaj pseŭdoklasikaj nomoj ne estas facile memoreblaj kaj sonas strange, ni ne havis alian elekton ol forlasi ilin. Post mallonge aperis konsento, ke ni eble simple nomu la variantojn V1, V2, V3, V4 aŭ VOC1, VOC2, VOC3, VOC4. Tamen ĉi tiuj ebloj siavice alportis nedeziratajn konotaciojn: la nova libro V2 de Robert Harris memorigas nin, ke tio estis la nomo de mortiga raketo en la dua mondmilito, dum VOC al anglaj oreloj sonas tro multe kiel blasfemo, instigante la malrespektan krion: „For de ĉi tiuj vokaj variantoj!”

Kaj fine: alfa, beta ...

Tiel, post pliaj interkonsiliĝoj ni decidis pri la simpla solvo uzi grekajn literojn nur memstare. Finfine ili jam estas vaste uzataj en scienco – de alfa-partikloj ĝis gama-interferono. Ni do renomis la kvar virusvariantojn agnoskitajn de MOS la variantoj Alfa, Beta, Gama kaj Delta, anstataŭigante iliajn antaŭajn problemajn nomojn kiel la brita, sud-afrika, brazila kaj hinda variantoj. Unue MOS publikigis informojn pri la nova plano per komunikila konsila avizo kaj en sia propra retejo, kaj baldaŭ estis publikigo en la revuo Nature Microbiology.

Misio plenumita

Ni rekonas, ke ĉi tio eble nur aĉetos al ni tempon. Se kaj kiam la nombro de variantoj superos la du dekojn da literoj de la greka alfabeto, ni devos trovi alian aliron. Sed ĝi traktu la urĝan bezonon de novaj nomoj, kiuj evitas ĉian geografian stigmaton.

Plaĉas vidi, ke semajnon post kiam ili estis anoncitaj, la novaj nomoj estis vaste akceptitaj en la novaĵkomunikiloj, kio alportas kontentigan senton de „misio plenumita” – almenaŭ nuntempe.