Filozofio

OPINIO

Teologia tempo-dilemo

„Tiu, kiu pensas pri tempo, pensas profunde. Tiu, kiu pensas pri dio, pensas pli profunde. Tiu, kiu pensas pri dio kaj tempo, tuŝas limojn de la homa kompreno” (William Lane Craig).

Ĉu vi havas problemon kun tempo? Mi jes; al mi fojfoje mankas (libera) tempo. Miaj tempo-problemoj estas tamen etaj kompare kun tiuj, kiujn havas teologoj. Tempo estas por teologoj granda, fakte nesolvebla, problemo kaj dilemo.

Kio estas tempo?

Por pli bone kompreni la teologian tempo-problemon ni unue pripensu, kio estas tempo. Ĉiu certe havas imagon kaj senton pri tempo, sed verŝajne nur malmultaj kapablus ekspliki, kion ĝi fakte signifas. Kiam mi kiel junulo ekinteresiĝis pri astronomio kaj legis, ke tempo estas eco de nia universo kaj ne ekzistis „antaŭ” ĝia estiĝo, mi ne povis kompreni tion. En mia imago tempo estis io universala, ĉiam kaj ĉie ekzistanta. Sed tia imago pri senĉese pasanta tempo estas nur iluzio de nia cerbo. Pripensu, kiel homoj mezuras tempon. Fizikistoj mezuras ĝin precizege per atomhorloĝo, ordinaraj homoj havas brakhorloĝojn, kaj en la pasinteco homoj uzis sablohorloĝojn aŭ ili simple nur kalkulis tagojn. Kion havas tiuj mezurmetodoj komune? Ili ĉiuj registras iun movon, ŝanĝon. Kaj ĝuste la sekvo de ŝanĝoj estas tempo. Imagu nun, ke ĉio en la universo subite haltus kaj absolute nenia movo aŭ ŝanĝo okazus. Nu, en tia okazo ankaŭ tempo ĉesus „pasi”, ekzisti.

Ĉu eterna dio?

Se oni premisas, ke la mondo estas kreita, tiam pri la kreinto mem nepras antaŭkondiĉi, ke tiu ne estis. Efektive kaj la biblio kaj la korano parolas pri eterneco de dio. Kaj jen la dilemo. Teologoj baldaŭ rimarkis, ke eterne ekzistanta dio estus absurdaĵo, ĉar pri tia dio oni devus konkludi, ke ĝi ĝis la kreo eterne nenion faris (kaj se ĝi faris ion, do kion?). Oni do diskutis la demandon, kion signifas eterneco, kaj konkludis, ke ĝi ne signifas tempan senfinecon, sed nur tion, ke dio estas sen komenco. Tiel ĝi estas eterna sed sentempa.

Longe ŝajnis, ke tio estas kontentiga solvo de la tempo-dilemo. Sed nuntempe, kiam oni pli bone komprenas, kion signifas tempo, teologoj denove pridiskutadas la temon. Interalie ili starigis la demandon, ĉu sentempa dio povus scii, kia tempo estas, kaj konkludis, ke tio ne eblus. Sed tio ne nur kontraŭas la biblion kaj la koranon, kiuj parolas pri ĉioscianta dio, sed ankaŭ malebligus al dio esti en kontakto kun ni homoj. Alpreĝi dion estus sensence, kaj dio ankaŭ ne scius pri niaj agoj (kaj pekoj).

Ĉu kaj tempa kaj sentempa dio?

Ĉu do dio tamen devas esti tempa? Ne nepre, argumentas kelkaj teologoj kaj religiofilozofoj kiel ekzemple la usona filozofo W. L. Craig. Ili opinias, ke la solvo de la problemo estas konjekti, ke dio estas sentempa, sed en la momento de la kreo ĝi fariĝis tempa. Ĉu tiel vere povas esti? Miaopinie ne. Teorie oni povas imagi sentempan dion, sed tia dio ne kapablus pensi. Ĝi eĉ ne povus simple diri „estu tempo”, ĉar sole tia intenco implicus pensadon. Pensanta dio ĉiam estas tempa, ĉar pensado signifas ŝanĝon.

Tempo-dilemo ne solvita

Ĉu dio povas vekiĝi el sentempa „dormo” por fariĝi tempa kaj krei la mondon, kiel Craig opinias? Nu, sentempa dio tian vekiĝon ne povus intenci kaj tio signifas, ke ĝi estus nenio alia ol estiĝo kaj komenco de dio. Jen la fundamenta teologia dogmo pri eterna dio disfalas kiel dometo el ludkartoj. La teologia tempo-dilemo restas nesolvita. Ĉu efektive la ekzisto de tempo (respektive ĝia ne-ekzisto) ne estas filozofia pruvo de la neekzisto de dio?